۱ـ هُوَ ٱلَّذِى خَلَقَ لَکُم مَّا فِى ٱلْأَرْضِ جَمِیعًۭا ثُمَّ ٱسْتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَسَوَّىٰهُنَّ سَبْعَ سَمَـٰوَٰتٍۢ ۚ وَهُوَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌۭ [٢:٢٩]
خدا آن کسی است که همهی موجودات و پدیدههای روی زمین را برای شما آفرید، آن گاه به آسمان پرداخت و از آن هفت آسمان منظّم ترتیب داد. خدا دانا و آشنا به هر چیزی است.
۲ـ قَالُوا۟ سُبْحَـٰنَکَ لَا عِلْمَ لَنَآ إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَآ ۖ إِنَّکَ أَنتَ ٱلْعَلِیمُ ٱلْحَکِیمُ [٢:٣٢]
فرشتگان گفتند: منزّهی تو، ما چیزی جز آنچه به ما آموختهای نمیدانیم (و توانائی جانشینی را در زمین و استعداد اشتغال به امور مادی را نداریم و معترفیم که آدم موجودی شایستهتر از ما است و) تو دانا و حکیمی.
۳ـ وَلَن یَتَمَنَّوْهُ أَبَدًۢا بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌۢ بِٱلظَّـٰلِمِینَ [٢:٩۵]
ولی آنان به خاطر (اعمال بدی که انجام دادهاند و) آنچه پیش از خود فرستادهاند، هرگز آرزوی مرگ نمیکنند، و خداوند از حال ستمگران (چون ایشان) آگاه است (و بهشت از آن پرهیزگاران است؛ نه خاصّ افرادی همسانشان).
۴ـ وَلِلَّهِ ٱلْمَشْرِقُ وَٱلْمَغْرِبُ ۚ فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا۟ فَثَمَّ وَجْهُ ٱللَّهِ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ وَٰسِعٌ عَلِیمٌۭ [٢:١١۵]
خاور و باختر (و همهی جهات دیگر) از آن خدا است، پس به هر سو رو کنید، خدا آنجا است. بیگمان خدا گشایشگر است (و بر مردم تنگ نمیگیرد) و بسی دانا است (به قصد و نیّت کسی که بدو روی میآورد).
۵ـ وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَٰهِۦمُ ٱلْقَوَاعِدَ مِنَ ٱلْبَیْتِ وَإِسْمَـٰعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّآ ۖ إِنَّکَ أَنتَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [٢:١٢٧]
و (به یاد آورید) آن گاه را که ابراهیم و اسماعیل پایههای خانه (ی کعبه) را بالا میبردند (و در اثنای آن دست دعا به سوی خدا برداشته و میگفتند:) ای پروردگار ما! (این عمل را) از ما بپذیر، بیگمان تو شنوا و دانا (به گفتار و نیّات ما) هستی.
۶ـ فَإِنْ ءَامَنُوا۟ بِمِثْلِ مَآ ءَامَنتُم بِهِۦ فَقَدِ ٱهْتَدَوا۟ ۖ وَّإِن تَوَلَّوْا۟ فَإِنَّمَا هُمْ فِى شِقَاقٍۢ ۖ فَسَیَکْفِیکَهُمُ ٱللَّهُ ۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [٢:١٣٧]
اگر آنان ایمان بیاورند، همچنان که شما ایمان آوردهاید، و بدان چیزهائی که شما ایمان دارید، ایشان نیز ایمان داشته باشند، بیگمان (به راه درست خدائی) رهنمود گشتهاند، و اگر پشت کنند (و از حقیقت سرپیچی نمایند و دوباره به رسوم و آداب موروثی چنگ زنند) پس راه اختلاف و دشمنانگی را (با شما) در پیش گرفتهاند، و خدا تو را بسنده خواهد بود و او تو را از (اذیّت و آزار و نیرنگ و دسیسههای) ایشان نجات خواهد داد، و او شنوا و بینا است (و گفتار ایشان را میشنود و کردار آنان را میبیند).
۷ـ إِنَّ ٱلصَّفَا وَٱلْمَرْوَهَ مِن شَعَآئِرِ ٱللَّهِ ۖ فَمَنْ حَجَّ ٱلْبَیْتَ أَوِ ٱعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَن یَطَّوَّفَ بِهِمَا ۚ وَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًۭا فَإِنَّ ٱللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ [٢:١۵٨]
بیگمان (دو کوه) صفا و مروه (و هفت بار سعی میان آن دو) از نشانههای (دین) خدا و عبادات الله هستند. پس هر که (میخواهد فریضهی) حجّ بیت (اللهالحرام) یا عمره را به جای آورد، بر او گناهی نخواهد بود که آن دو (کوه) را بارها طواف کند (و سعی میان صفا و مروه را به جای آورد). هر که به دلخواه کار نیکی را انجام دهد (و بیش از واجبات، به طاعت و عبادت پردازد، خدا پاداش او را میدهد، چه) بیگمان خدا سپاسگزار و آگاه (از اعمال و نیّات عبادتکنندگان) است.
۸ـ فَمَنۢ بَدَّلَهُۥ بَعْدَمَا سَمِعَهُۥ فَإِنَّمَآ إِثْمُهُۥ عَلَى ٱلَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُۥٓ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌۭ [٢:١٨١]
پس هر که (اعم از شاهد و وصی) آن را بعد از شنیدن تغییر دهد، تنها گناه آن بر کسانی است که آن (وصیّت) را تغییر میدهند (و وصیّت کننده در پیشگاه خدا پاداش خود را میگیرد). خدا شنوا و دانا است (و گفتار همگان را میشنود و نیّات همگان را میداند).
۹ـ یَسْـَٔلُونَکَ مَاذَا یُنفِقُونَ ۖ قُلْ مَآ أَنفَقْتُم مِّنْ خَیْرٍۢ فَلِلْوَٰلِدَیْنِ وَٱلْأَقْرَبِینَ وَٱلْیَتَـٰمَىٰ وَٱلْمَسَـٰکِینِ وَٱبْنِ ٱلسَّبِیلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا۟ مِنْ خَیْرٍۢ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِیمٌۭ [٢:٢١۵]
از تو میپرسند: چه چیز را صدقه و انفاق کنند؟ بگو: آنچه از (مال و دارائی پاکیزه و) پسندیده صدقه و انفاق میکنند از آن پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بیچارگان و واماندگان در راه (و بریده از مال و دارائی خویش) است. و هر کار نیکی که میکنید خداوند از آن آگاه است.
۱۰ـ وَلَا تَجْعَلُوا۟ ٱللَّهَ عُرْضَهًۭ لِّأَیْمَـٰنِکُمْ أَن تَبَرُّوا۟ وَتَتَّقُوا۟ وَتُصْلِحُوا۟ بَیْنَ ٱلنَّاسِ ۗ وَٱللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌۭ [٢:٢٢۴]
و خدا را آماج سوگندهای خویشتن نکنید، (زیرا کثرت سوگند منافی با تعظیم نام خداوند است. پس زیاد سوگند نخورید) تا این که نیکوکار و پرهیزگار شوید و (بتوانید) میان مردمان به اصلاح بپردازید و خدا شنوا و دانا است.
۱۱ـ وَإِنْ عَزَمُوا۟ ٱلطَّلَـٰقَ فَإِنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌۭ [٢:٢٢٧]
و اگر تصمیم بر جدائی گرفتند (و در این مدّت بازنگشتند، پس از انقضای آن، یکی از دو راه در پیش است: برگشت به زندگی زناشوئی عادی، یا طلاق به اختیار یا به اجبار. و باید بدانند که گفتار و کردارشان از دید خدا پنهان نمیماند) چه خداوند شنوا و دانا است.
۱۲ـ وَإِذَا طَلَّقْتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍۢ ۚ وَلَا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَارًۭا لِّتَعْتَدُوا۟ ۚ وَمَن یَفْعَلْ ذَٰلِکَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُۥ ۚ وَلَا تَتَّخِذُوٓا۟ ءَایَـٰتِ ٱللَّهِ هُزُوًۭا ۚ وَٱذْکُرُوا۟ نِعْمَتَ ٱللَّهِ عَلَیْکُمْ وَمَآ أَنزَلَ عَلَیْکُم مِّنَ ٱلْکِتَـٰبِ وَٱلْحِکْمَهِ یَعِظُکُم بِهِۦ ۚ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌۭ [٢:٢٣١]
و هنگامی که زنان را طلاق دادید، و به (آخرین روزهای) عدّهی خود رسیدند، یا به طرز صحیح و عادلانهای آنان را نگاه دارید (و با ایشان آشتی کنید) یا آنان را به طرز پسندیده و دادگرانهای رها سازید، و به خاطر زیان رسانیدن بدیشان و تعدّی کردن بر ایشان، هیچ گاه (با آنان آشتی نکنید و) ایشان را نگاه ندارید، و کسی که چنین کند، بیگمان به خویشتن ستم کرده است، و (با این گونه اعمال و سوءاستفاده کردن از قوانین) آیههای (احکام و حدود) خدا را به باد استهزاء نگیرید، و نعمت خدا را بر خود (که از جمله الفت میان شوهر و همسر و تنظیم امور زندگی خانوادگی است) و آنچه را که از کتاب و حکمت (یعنی قرآن و اسرار شریعت اسلام) بر شما نازل کرده است و شما را با آن پند میدهد، به خاطر بیاورید و از (خشم) خدا بپرهیزید و بدانید که بیگمان خداوند از هر چیزی آگاه است.
۱۳ـ وَقَـٰتِلُوا۟ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ وَٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌۭ [٢:٢۴۴]
و در راه خدا بجنگید و بدانید که خداوند شنوا و دانا است.
۱۴ـ أَلَمْ تَرَ إِلَى ٱلْمَلَإِ مِنۢ بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِیلَ مِنۢ بَعْدِ مُوسَىٰٓ إِذْ قَالُوا۟ لِنَبِىٍّۢ لَّهُمُ ٱبْعَثْ لَنَا مَلِکًۭا نُّقَـٰتِلْ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ ۖ قَالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِن کُتِبَ عَلَیْکُمُ ٱلْقِتَالُ أَلَّا تُقَـٰتِلُوا۟ ۖ قَالُوا۟ وَمَا لَنَآ أَلَّا نُقَـٰتِلَ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِن دِیَـٰرِنَا وَأَبْنَآئِنَا ۖ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ ٱلْقِتَالُ تَوَلَّوْا۟ إِلَّا قَلِیلًۭا مِّنْهُمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌۢ بِٱلظَّـٰلِمِینَ [٢:٢۴۶]
آیا آگاهی از (داستان شگفت) جماعتی از بنیاسرائیل که بعد از موسی میزیستند و در آن وقت به پیغمبر خود گفتند: شاهی برای ما انتخاب کن تا (تحت فرماندهی او) در راه خدا جنگ کنیم. (پیغمبرشان برای اطمینان از تصمیمشان بدیشان) گفت: شاید اگر دستور پیکار به شما داده شود (سرپیچی کنید و در راه خدا جهاد و) پیکار نکنید. گفتند: چگونه ممکن است در راه خدا پیکار نکنیم، در حالی که از خانه و فرزندانمان رانده شدهایم؟ امّا هنگامی که دستور پیکار به آنان داده شد، همه جز عدّهی کمی از ایشان سرپیچی کردند (و به خود و پیغمبرشان و دینشان ستم نمودند) و خداوند از ستمکاران آگاه است.
۱۵ـ وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ ٱللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکًۭا ۚ قَالُوٓا۟ أَنَّىٰ یَکُونُ لَهُ ٱلْمُلْکُ عَلَیْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِٱلْمُلْکِ مِنْهُ وَلَمْ یُؤْتَ سَعَهًۭ مِّنَ ٱلْمَالِ ۚ قَالَ إِنَّ ٱللَّهَ ٱصْطَفَىٰهُ عَلَیْکُمْ وَزَادَهُۥ بَسْطَهًۭ فِى ٱلْعِلْمِ وَٱلْجِسْمِ ۖ وَٱللَّهُ یُؤْتِى مُلْکَهُۥ مَن یَشَآءُ ۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٌۭ [٢:٢۴٧]
و پیغمبرشان به آنان گفت: خداوند طالوت را برای زمامداری شما روانه کرده است. بزرگان قوم گفتند: چگونه او بر ما حکومت داشته باشد با این که ما از او برای زمامداری سزاوارتریم و او که مال و دارائی زیادی ندارد؟ گفت: خدا او را بر شما برگزیده است و دانش و (قدرت) جسم او را وسعت بخشیده است و خداوند ملک خود را به هرکس که بخواهد میبخشد. و (احسان و تصرّف و قدرت) خداوند فراخ، و آگاه (از لیاقت افراد برای منصبها) است.
۱۶ـ لَآ إِکْرَاهَ فِى ٱلدِّینِ ۖ قَد تَّبَیَّنَ ٱلرُّشْدُ مِنَ ٱلْغَىِّ ۚ فَمَن یَکْفُرْ بِٱلطَّـٰغُوتِ وَیُؤْمِنۢ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱسْتَمْسَکَ بِٱلْعُرْوَهِ ٱلْوُثْقَىٰ لَا ٱنفِصَامَ لَهَا ۗ وَٱللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [٢:٢۵۶]
اجبار و اکراهی در (قبول) دین نیست، چرا که هدایت و کمال از گمراهی و ضلال مشخّص شده است، بنابراین کسی که از طاغوت (شیطان و بتها و معبودهای پوشالی و هر موجودی که بر عقل بشورد و آن را از حق منصرف کند) نافرمانی کند و به خدا ایمان بیاورد، به محکمترین دستاویز درآویخته است (و او را از سقوط و هلاکت میرهاند و) اصلاً گسستن ندارد. و خداوند شنوا و دانا است (و سخنان پنهان و آشکار مردمان را میشنود و از کردار کوچک و بزرگ همگان آگاهی دارد).
۱۷ـ مَّثَلُ ٱلَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَٰلَهُمْ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنۢبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِى کُلِّ سُنۢبُلَهٍۢ مِّا۟ئَهُ حَبَّهٍۢ ۗ وَٱللَّهُ یُضَـٰعِفُ لِمَن یَشَآءُ ۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٌ [٢:٢۶١]
مَثَل کسانی که دارائی خود را در راه خدا صرف میکنند، همانند دانهای است که هفت خوشه برآرد و در هر خوشه صد دانه باشد، و خداوند برای هر که بخواهد آن را چندین برابر میگرداند، و خدا (قدرت و نعمتش) فراخ (و از همه چیز) آگاه است.
۱۸ـ ٱلشَّیْطَـٰنُ یَعِدُکُمُ ٱلْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِٱلْفَحْشَآءِ ۖ وَٱللَّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَهًۭ مِّنْهُ وَفَضْلًۭا ۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٌۭ [٢:٢۶٨]
اهریمن شما را (به هنگام انفاق میترساند و) وعدهی تهیدستی میدهد و به انجام گناه شما را دستور میدهد، ولی خداوند به شما وعده آمرزش خویش و فزونی (نعمت) میدهد. و خداوند (فضل و مرحمتش) وسیع (و از همه چیز) آگاه است.
۱۹ـ لِلْفُقَرَآءِ ٱلَّذِینَ أُحْصِرُوا۟ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًۭا فِى ٱلْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ ٱلْجَاهِلُ أَغْنِیَآءَ مِنَ ٱلتَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَـٰهُمْ لَا یَسْـَٔلُونَ ٱلنَّاسَ إِلْحَافًۭا ۗ وَمَا تُنفِقُوا۟ مِنْ خَیْرٍۢ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِیمٌ [٢:٢٧٣]
(چنین بذل و بخششی مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا درماندهاند و به تنگنا افتادهاند و نمیتوانند در زمین به مسافرت پردازند (و از راه تجارت و کسب و کار برای خود هزینه زندگی فراهم سازند و) به خاطر آبرومندی و خویشتنداری، شخص نادان میپندارد که اینان دارا و بینیازند، امّا ایشان را از روی رخساره و سیمایشان میشناسی، (چه از لحن گفتار و طرز رفتار پیدا و نمودارند و) با الحاح و اصرار (چیزی) از مردم نمیخواهند. و هر چیز نیک و بایستهای را که ببخشید، بیگمان خدا از آن آگاه است.
۲۰ـ یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓا۟ إِذَا تَدَایَنتُم بِدَیْنٍ إِلَىٰٓ أَجَلٍۢ مُّسَمًّۭى فَٱکْتُبُوهُ ۚ وَلْیَکْتُب بَّیْنَکُمْ کَاتِبٌۢ بِٱلْعَدْلِ ۚ وَلَا یَأْبَ کَاتِبٌ أَن یَکْتُبَ کَمَا عَلَّمَهُ ٱللَّهُ ۚ فَلْیَکْتُبْ وَلْیُمْلِلِ ٱلَّذِى عَلَیْهِ ٱلْحَقُّ وَلْیَتَّقِ ٱللَّهَ رَبَّهُۥ وَلَا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْـًۭٔا ۚ فَإِن کَانَ ٱلَّذِى عَلَیْهِ ٱلْحَقُّ سَفِیهًا أَوْ ضَعِیفًا أَوْ لَا یَسْتَطِیعُ أَن یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُۥ بِٱلْعَدْلِ ۚ وَٱسْتَشْهِدُوا۟ شَهِیدَیْنِ مِن رِّجَالِکُمْ ۖ فَإِن لَّمْ یَکُونَا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌۭ وَٱمْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ ٱلشُّهَدَآءِ أَن تَضِلَّ إِحْدَىٰهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَىٰهُمَا ٱلْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا یَأْبَ ٱلشُّهَدَآءُ إِذَا مَا دُعُوا۟ ۚ وَلَا تَسْـَٔمُوٓا۟ أَن تَکْتُبُوهُ صَغِیرًا أَوْ کَبِیرًا إِلَىٰٓ أَجَلِهِۦ ۚ ذَٰلِکُمْ أَقْسَطُ عِندَ ٱللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَـٰدَهِ وَأَدْنَىٰٓ أَلَّا تَرْتَابُوٓا۟ ۖ إِلَّآ أَن تَکُونَ تِجَـٰرَهً حَاضِرَهًۭ تُدِیرُونَهَا بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَکْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوٓا۟ إِذَا تَبَایَعْتُمْ ۚ وَلَا یُضَآرَّ کَاتِبٌۭ وَلَا شَهِیدٌۭ ۚ وَإِن تَفْعَلُوا۟ فَإِنَّهُۥ فُسُوقٌۢ بِکُمْ ۗ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ ۖ وَیُعَلِّمُکُمُ ٱللَّهُ ۗ وَٱللَّهُ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌۭ [٢:٢٨٢]
ای کسانی که ایمان آوردهاید! هرگاه به همدیگر تا مدّت معیّنی (از لحاظ روز و ماه و سال) وامی دادید، آن را بنویسید، و باید نویسندهای دادگرانه آن را بنویسد، و هیچ نویسندهای از نوشتن (سند) بدان گونه که خدا بدو آموخته است، سرپیچی نکند. پس نویسنده باید بنویسد و آن کس که حق بر ذمّهی او است، باید املاء کند و از پروردگارش بترسد و چیزی از آن نکاهد، و اگر کسی که حق بر ذمّهی او است کمخرد یا (به سبب کوچکی یا بیماری یا پیری) ناتوان باشد، یا (به سبب لالی یا گنگی یا ناآشنائی با زبان) او نتواند که املاء کند، باید ولی او (که شرع یا حاکم برای وی تعیین کرده است) دادگرانه املاء کند. و دو نفر از مردان خود را به گواهی گیرید، و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از میان کسانی گواه کنید که مورد رضایت و اطمینان شما هستند. – (این دو زن به همراه یکدیگر باید شاهد قرار گیرند) تا اگر یکی انحرافی پیدا کرد، دیگری بدو یادآوری کند – و چون گواهان را به گواهی خوانند باید که از این کار خودداری نورزند. و از نوشتن وام – خواه کم باشد یا زیاد – تا سررسید آن دلگیر نشوید. این در پیشگاه (شریعت) خدا دادگرانهتر و برای گواهی (و صحّت شهادت) استوارتر، و برای آن که دچار شکّ و تردید نشوید، بهتر میباشد. مگر این که داد و ستد حاضر و نقدی باشد که در میان خود دست به دست میکنید، پس در این صورت بر شما باکی نیست اگر آن را ننویسید. و هنگامی که خرید و فروش (نقدی) میکنید (باز هم) کسانی را به گواهی گیرید، و نویسنده و گواه نباید که زیان ببینند و نباید که زیان برسانند، و اگر چنین کنید از فرمان خدا بیرون رفتهاید (و بر حکم او شوریدهاید). و از خدا بترسید (و اوامر و نواهی او را پیش چشم دارید) و خداوند (آنچه را که به نفع شما یا به زیان شما است) به شما میآموزد، و خداوند به آنچه میکنید آگاه است.
۲۱ـ وَإِن کُنتُمْ عَلَىٰ سَفَرٍۢ وَلَمْ تَجِدُوا۟ کَاتِبًۭا فَرِهَـٰنٌۭ مَّقْبُوضَهٌۭ ۖ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُم بَعْضًۭا فَلْیُؤَدِّ ٱلَّذِى ٱؤْتُمِنَ أَمَـٰنَتَهُۥ وَلْیَتَّقِ ٱللَّهَ رَبَّهُۥ ۗ وَلَا تَکْتُمُوا۟ ٱلشَّهَـٰدَهَ ۚ وَمَن یَکْتُمْهَا فَإِنَّهُۥٓ ءَاثِمٌۭ قَلْبُهُۥ ۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌۭ [٢:٢٨٣]
و اگر در سفر بودید و نویسندهای نیافتید، پس چیزهائی گروگان بگیرید. و اگر برخی از شما به برخی دیگر اطمینان کرد، باید کسی که امین شمرده شده است، امانت او را بازپس دهد (و بستانکار در گروگان که امانتی محسوب است خیانت روا ندارد، و بدهکار وام را که ودیعهای بشمار است، به موقع بپردازد) و از خدائی که پروردگار او است بترسد، و گواهی را پنهان نکنید و هرکس آن را پنهان دارد قلبش بزهکار است، و خدا بدانچه انجام میدهید آگاه است.
۲۲ـ ذُرِّیَّهًۢ بَعْضُهَا مِنۢ بَعْضٍۢ ۗ وَٱللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [٣:٣۴]
آنان فرزندانی بودند که (چه از نظر پاکی و تقوا و فضیلت، و چه از نظر دودمان) برخی از برخی دیگرند (زیرا خاندان ابراهیم که اسماعیل و اسحاق و فرزندان ایشانند از نسل ابراهیم هستند، و ابراهیم از نسل نوح، و نوح از آدم است، و خاندان عمران که موسی و هارون و عیسی و مادرش میباشند، از نژاد ابراهیم و نوح و آدم هستند)، و خداوند شنوا و دانا است (و از گفتار بندگان و افعال ایشان آگاه است).
۲۳ـ إِذْ قَالَتِ ٱمْرَأَتُ عِمْرَٰنَ رَبِّ إِنِّى نَذَرْتُ لَکَ مَا فِى بَطْنِى مُحَرَّرًۭا فَتَقَبَّلْ مِنِّىٓ ۖ إِنَّکَ أَنتَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [٣:٣۵]
(خداوند شنید) هنگامی که همسر عمران گفت: پروردگارا! من آنچه را در شکم دارم خالصانه نذر تو کردم (تا کارش تنها خدمت به بیتالمقدّس باشد.) پس (آن را) از من بپذیر که تو شنوا و دانائی (و گریه و زاری مرا میشنوی و اخلاص و هدف مرا میدانی).
۲۴ـ فَإِن تَوَلَّوْا۟ فَإِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمٌۢ بِٱلْمُفْسِدِینَ [٣:۶٣]
اگر (با این همه شواهد روشن، باز هم از پذیرش حق) روی بگردانند (بدان که خواهان حقیقت نیستند و) خداوند از تبهکاران آگاه است.
۲۵ـ وَلَا تُؤْمِنُوٓا۟ إِلَّا لِمَن تَبِعَ دِینَکُمْ قُلْ إِنَّ ٱلْهُدَىٰ هُدَى ٱللَّهِ أَن یُؤْتَىٰٓ أَحَدٌۭ مِّثْلَ مَآ أُوتِیتُمْ أَوْ یُحَآجُّوکُمْ عِندَ رَبِّکُمْ ۗ قُلْ إِنَّ ٱلْفَضْلَ بِیَدِ ٱللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَآءُ ۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٌۭ [٣:٧٣]
و باور مکنید مگر به کسی که پیروی از آئین شما کرده باشد – بگو: بیگمان هدایت، هدایت خدا است – این که (دیگران آن افتخارات و کتابهای آسمانی را که نصیب شما شده است به دست آورند. یعنی) به کسی همان چیزی داده شود که به شما داده شده است، و این که دیگران بتوانند در پیشگاه پروردگارتان با شما به داوری بنشینند و اقامهی حجّت کنند. بگو: فضل و بزرگی در دست خدا است و آن را به هرکس که بخواهد میدهد. و خداوند (عطاء و نعمتش) فراخ، و آگاه (از اهلیّت و شایستگی مستحقّ وحی و رسالتِ خویش) است.
۲۶ـ لَن تَنَالُوا۟ ٱلْبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُوا۟ مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنفِقُوا۟ مِن شَىْءٍۢ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِیمٌۭ [٣:٩٢]
به نیکی (کاملی که جویای آنید و مورد پسند خدا است) دست نمییابید، مگر آن که از آنچه دوست میدارید (در راه خدا) ببخشید. و هر چه را ببخشید (کم یا زیاد، بیارزش یا باارزش) خدا بر آن آگاه است.
۲۷ـ وَمَا یَفْعَلُوا۟ مِنْ خَیْرٍۢ فَلَن یُکْفَرُوهُ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌۢ بِٱلْمُتَّقِینَ [٣:١١۵]
و آنچه از اعمال نیک انجام دهند (هدر نمیرود و بیپاداش نمیماند و) از ثواب آن محروم نمیگردند، و خداوند آگاه از (حال و احوال) پرهیزگاران است.
۲۸ـ هَـٰٓأَنتُمْ أُو۟لَآءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یُحِبُّونَکُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِٱلْکِتَـٰبِ کُلِّهِۦ وَإِذَا لَقُوکُمْ قَالُوٓا۟ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوْا۟ عَضُّوا۟ عَلَیْکُمُ ٱلْأَنَامِلَ مِنَ ٱلْغَیْظِ ۚ قُلْ مُوتُوا۟ بِغَیْظِکُمْ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ [٣:١١٩]
هان! (ای مؤمنان!) این شمائید که آنان را (به خاطر قرابت یا صداقت یا مودّت) دوست میدارید، و ایشان شما را (به خاطر تعصّب دینی خود) دوست نمیدارند، و شما به همهی کتابهای (آسمانی) ایمان دارید (امّا آنان به کتاب آسمانی شما ایمان ندارند). و وقتی که با شما برخورد میکنند (برای گولزدنتان، به دروغ) میگویند: ایمان آوردهایم. امّا هنگامی که تنها میشوند، از شدّت خشم بر شما، سرانگشتان خود را به دندان میگزند، بگو: با (درد همین) خشمی که دارید، بمیرید، بیگمان خداوند از آنچه در درون سینهها میگذرد آگاه است.
۲۹ـ وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِکَ تُبَوِّئُ ٱلْمُؤْمِنِینَ مَقَـٰعِدَ لِلْقِتَالِ ۗ وَٱللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [٣:١٢١]
(ای پیغمبر! به یاد مؤمنان آور) زمانی را که سحرگاهان از میان خانوادهی خود بیرون رفتی و پایگاههای جنگ را برای مسلمانان آماده کردی (و جای تیراندازان و جای سواران و جای سائر مؤمنان را مشخّص نمودی) و خداوند شنوا و دانا است (و گفتگوهایتان را میشنید و اندیشههایتان را میدانست).
۳۰ـ ثُمَّ أَنزَلَ عَلَیْکُم مِّنۢ بَعْدِ ٱلْغَمِّ أَمَنَهًۭ نُّعَاسًۭا یَغْشَىٰ طَآئِفَهًۭ مِّنکُمْ ۖ وَطَآئِفَهٌۭ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِٱللَّهِ غَیْرَ ٱلْحَقِّ ظَنَّ ٱلْجَـٰهِلِیَّهِ ۖ یَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ ٱلْأَمْرِ مِن شَىْءٍۢ ۗ قُلْ إِنَّ ٱلْأَمْرَ کُلَّهُۥ لِلَّهِ ۗ یُخْفُونَ فِىٓ أَنفُسِهِم مَّا لَا یُبْدُونَ لَکَ ۖ یَقُولُونَ لَوْ کَانَ لَنَا مِنَ ٱلْأَمْرِ شَىْءٌۭ مَّا قُتِلْنَا هَـٰهُنَا ۗ قُل لَّوْ کُنتُمْ فِى بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ ٱلَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ ٱلْقَتْلُ إِلَىٰ مَضَاجِعِهِمْ ۖ وَلِیَبْتَلِىَ ٱللَّهُ مَا فِى صُدُورِکُمْ وَلِیُمَحِّصَ مَا فِى قُلُوبِکُمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ [٣:١۵۴]
سپس به دنبال این غم و اندوه، آرامشی به گونهی خواب سبکی بر شما چیره کرد که گروهی از (مؤمنان راستین) شما را فرا گرفت، و گروه دیگری تنها در بند خود بودند و دربارهی خدا پندارهای نادرستی چون پندارهای زمان جاهلیّت داشتند (و بر سبیل انکار) میگفتند: آیا چیزی از کار (پیروزی و نصرتی که پیغمبر به ما وعده داده بود) نصیب ما میشود؟ بگو: همهی کارها (اعم از پیروزی و شکست) در دست خدا است. (آنان در حین گفتن این سخن) در دل خود چیزهائی را پنهان میدارند که برای تو آشکار نمیسازند. (به خود) میگویند: اگر کار به دست ما بود (و یا: اگر برابر وعدهی محمّد، سهمی از پیروزی داشتیم،) در اینجا کشته نمیشدیم. بگو: اگر (برای جنگ بیرون نمیآمدید و) در خانههای خود هم بودید، آنان که کشتهشدن در سرنوشتشان بود، به قتلگاه خود میآمدند و (در مسلخ مرگ کشته میشدند. آنچه خدا خواست – بنا به مصلحتی که خود میدانست – در جنگ احد شد) تا خداوند آنچه را که در سینهها دارید بیازماید و تا آنچه را که در دلها دارید خالص و سره گرداند، و خداوند بدانچه در سینهها (از اسرار و رازها) است آگاه است.
۳۱ـ یُوصِیکُمُ ٱللَّهُ فِىٓ أَوْلَـٰدِکُمْ ۖ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ ٱلْأُنثَیَیْنِ ۚ فَإِن کُنَّ نِسَآءًۭ فَوْقَ ٱثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ ۖ وَإِن کَانَتْ وَٰحِدَهًۭ فَلَهَا ٱلنِّصْفُ ۚ وَلِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَٰحِدٍۢ مِّنْهُمَا ٱلسُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُۥ وَلَدٌۭ ۚ فَإِن لَّمْ یَکُن لَّهُۥ وَلَدٌۭ وَوَرِثَهُۥٓ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ ٱلثُّلُثُ ۚ فَإِن کَانَ لَهُۥٓ إِخْوَهٌۭ فَلِأُمِّهِ ٱلسُّدُسُ ۚ مِنۢ بَعْدِ وَصِیَّهٍۢ یُوصِى بِهَآ أَوْ دَیْنٍ ۗ ءَابَآؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعًۭا ۚ فَرِیضَهًۭ مِّنَ ٱللَّهِ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًۭا [۴:١١]
خداوند دربارهی (ارث بردن) فرزندانتان (و پدران و مادرانتان) به شما فرمان میدهد و بر شما واجب میگرداند که (چون مُردید و دخترانی و پسرانی از خود به جای گذاشتید) بهرهی یک مرد به اندازهی بهرهی دو زن است. اگر فرزندانتان همه دختر بودند و تعدادشان (دو و یا) بیشتر از دو بود، دو سوم ترکه بهرهی ایشان است، و اگر ورثه تنها یک دختر باشد، نصف ترکه از آن او است، (و چه ورثه یک دختر و چه بیشتر باشند، باقیماندهی ترکه متعلّق به سایر ورثه بر حسب استحقاق است). اگر مرده دارای فرزند و پدر و مادر باشد، به هر یک از پدر و مادر یک ششم ترکه میرسد (و باقیمانده بین فرزندان او به ترتیب سابق تقسیم میگردد). و اگر مرده دارای فرزند (یا نوه) نباشد و تنها پدر و مادر از او ارث ببرند، یک سوم ترکه به مادر میرسد (و باقیمانده از آن پدر خواهد بود). اگر مرده (علاوه از پدر و مادر) برادرانی (یا خواهرانی، از پدر و مادر یا از یکی از آن دو) داشته باشد، به مادرش یک ششم میرسد. (همهی این سهام مذکور) پس از انجام وصیّتی است که مرده میکند و بعد از پرداخت وامی است که بر عهده دارد (و پرداخت وام مقدّم بر انجام وصیّت است). شما نمیدانید پدران و مادران و فرزندانتان کدام یک برای شما سودمندترند. (خیر و صلاح در آن چیزی است که خدا بدان دستور داده است). این فریضهی الهی است و خداوند دانا (به مصالح شما) و حکیم است (در آنچه بر شما واجب نموده است)
۳۲ـ وَلَکُمْ نِصْفُ مَا تَرَکَ أَزْوَٰجُکُمْ إِن لَّمْ یَکُن لَّهُنَّ وَلَدٌۭ ۚ فَإِن کَانَ لَهُنَّ وَلَدٌۭ فَلَکُمُ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ ۚ مِنۢ بَعْدِ وَصِیَّهٍۢ یُوصِینَ بِهَآ أَوْ دَیْنٍۢ ۚ وَلَهُنَّ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِن لَّمْ یَکُن لَّکُمْ وَلَدٌۭ ۚ فَإِن کَانَ لَکُمْ وَلَدٌۭ فَلَهُنَّ ٱلثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُم ۚ مِّنۢ بَعْدِ وَصِیَّهٍۢ تُوصُونَ بِهَآ أَوْ دَیْنٍۢ ۗ وَإِن کَانَ رَجُلٌۭ یُورَثُ کَلَـٰلَهً أَوِ ٱمْرَأَهٌۭ وَلَهُۥٓ أَخٌ أَوْ أُخْتٌۭ فَلِکُلِّ وَٰحِدٍۢ مِّنْهُمَا ٱلسُّدُسُ ۚ فَإِن کَانُوٓا۟ أَکْثَرَ مِن ذَٰلِکَ فَهُمْ شُرَکَآءُ فِى ٱلثُّلُثِ ۚ مِنۢ بَعْدِ وَصِیَّهٍۢ یُوصَىٰ بِهَآ أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَآرٍّۢ ۚ وَصِیَّهًۭ مِّنَ ٱللَّهِ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌۭ [۴:١٢]
و برای شما نصف دارائی به جای ماندهی همسرانتان است، اگر فرزندی (از شما یا از دیگران و یا نوه یا نوادگانی) نداشته باشند (و باقی ترکه، برابر آیهی قبلی، به فرزندانشان و پدران و مادرانشان تعلّق میگیرد) و اگر فرزندی داشته باشند، سهم شما یک چهارم ترکه است (و باقیماندهی ترکه به ذویالفروض و عصبه، یا ذویالأرحام یا بیتالمال میرسد. به هرحال چه فرزندی نداشته باشند و چه فرزندی داشته باشند، سهم شما) پس از انجام وصیّتی است که کردهاند و پرداخت وامی است که بر عهده دارند (و پرداخت وام بر انجام وصیّت مقدّم است). و برای زنان شما یک چهارم ترکهی شما است اگر فرزندی (یا نوه و نوادگانی از آنان یا از دیگران) نداشته باشید. (اگر همسر یک نفر باشد، یک چهارم را تنها دریافت میدارد، و اگر دو همسر و بیشتر باشند، یک چهارم به طور مساوی میانشان تقسیم میگردد. باقیماندهی ترکه به خویشاوندان و وابستگان به ترتیب استحقاق میرسد). و اگر شما فرزندی (یا نوه و نوادگانی) داشتید، سهمیّهی همسرانتان یک هشتم ترکه بوده (و بقیّهی ترکه به فرزندانتان و پدران و مادرانتان – همان گونه که ذکر شد – میرسد. البتّه) پس از انجام وصیّتی است که میکنید و بعد از وامی است که بر عهده دارید. و اگر مردی یا زنی به گونهی کَلالَه ارث از آنان برده شد (و فرزند و پدری نداشتند) و برادر (مادری) یا خواهر (مادری) داشتند، سهم هر یک از آن دو، یک ششم ترکه است (و فرقی میان آن دو نیست) و اگر بیش از آن (تعداد، یعنی یک برادر مادری و یک خواهر مادری) بودند، آنان در یک سوم با هم شریکند (و به طور یکسان یک سوم را میان خود تقسیم میکنند. البتّه این هم) پس از انجام وصیّتی است که بدان توصیه شده است و یا پرداخت وامی است که بر عهدهی مرده است. وصیّت و وامی که (به بازماندگان) زیان نرساند (یعنی وصیّت از بیش از یک سوم نباشد و مرده از روی غرض اقرار به وامی نکند که بر عهدهی او نیست، و یا صرف نظر از وامی نکند که بر دیگران دارد.و …). این سفارش خدا است و خدا دانا (به آن چیزی است که به نفع شما است و آگاه از نیّات وصیّتکنندگان میباشد) و شکیبا است (و شتابی در عقاب شما ندارد؛ چرا که چه بسا پشیمان شوید و به سویش برگردید).
۳۳ـ إِنَّمَا ٱلتَّوْبَهُ عَلَى ٱللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ ٱلسُّوٓءَ بِجَهَـٰلَهٍۢ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قَرِیبٍۢ فَأُو۟لَـٰٓئِکَ یَتُوبُ ٱللَّهُ عَلَیْهِمْ ۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًۭا [۴:١٧]
بیگمان خداوند تنها توبهی کسانی را میپذیرد که از روی نادانی (و سفاهت و حماقت ناشی از شدّت خشم و غلبهی شهوت بر نفس) به کار زشت دست مییازند، سپس هرچه زودتر (پیش از مرگ، به سوی خدا) برمیگردند (و از کردهی خود پشیمان میگردند)، خداوند توبه و برگشت آنان را میپذیرد. و خداوند آگاه (از مصالح بندگان و صدق نیّت توبهکنندگان است و) حکیم است (و از روی حکمت درگاه توبه را بر روی توبهکنندگان باز گذاشته است).
۳۴ـ یُرِیدُ ٱللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَیَهْدِیَکُمْ سُنَنَ ٱلَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ وَیَتُوبَ عَلَیْکُمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌۭ [۴:٢۶]
خداوند میخواهد (قوانین دین و مصالح امور را) برایتان روشن کند و شما را به راه کسانی (از پیغمبران و صالحان) رهنمود کند که پیش از شما بودهاند، و توبهی (لغزشها و بزهکاریهای پیشین) شما را بپذیرد، و خداوند آگاه (از احوال بندگان است و قوانینی را برایتان وضع مینماید که مصلحت و منفعت شما را در بر دارد) و حکیم است (و برابر حکمت، احکام شریعت را صادر مینماید).
۳۵ـ وَلَا تَتَمَنَّوْا۟ مَا فَضَّلَ ٱللَّهُ بِهِۦ بَعْضَکُمْ عَلَىٰ بَعْضٍۢ ۚ لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌۭ مِّمَّا ٱکْتَسَبُوا۟ ۖ وَلِلنِّسَآءِ نَصِیبٌۭ مِّمَّا ٱکْتَسَبْنَ ۚ وَسْـَٔلُوا۟ ٱللَّهَ مِن فَضْلِهِۦٓ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمًۭا [۴:٣٢]
آرزوی چیزی نکنید که خداوند برخی از شما را با (اعطای) آن بر برخی دیگر برتری داده است (و مردان را در بعضی از چیزها بر زنان، و زنان را در بعضی از چیزها بر مردان فضیلت داده و مرحمت روا دیده است). مردان نصیبی دارند از آنچه فراچنگ میآورند و زنان (هم) نصیبی دارند از آنچه به دست میآورند (و هر یک از زنان و مردان دارای سرشتی و حقوقی فراخور حال خود میباشند. پس با تلاش و کوشش شبانهروزی رحمت و برکت خدای را بجوئید) و ازخدا طلب فضل او کنید. بیگمان خداوند (کاملاً) آگاه از هر چیزی بوده (و به هر نوعی، چیزی بخشیده است که شایستهاش بوده است).
۳۶ـ وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَٱبْعَثُوا۟ حَکَمًۭا مِّنْ أَهْلِهِۦ وَحَکَمًۭا مِّنْ أَهْلِهَآ إِن یُرِیدَآ إِصْلَـٰحًۭا یُوَفِّقِ ٱللَّهُ بَیْنَهُمَآ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ عَلِیمًا خَبِیرًۭا [۴:٣۵]
و اگر (میان زن و شوهر اختلافی افتاد و) ترسیدید (که این کار باعث) جدائی میان آنان شود، داوری از خانوادهی شوهر، و داوری از خانوادهی همسر (انتخاب کنید و برای رفع و رجوع اختلاف) بفرستید. اگر این دو داور جویای اصلاح باشند، خداوند آن دو را (کمک نموده و در یکی از دو کار: سازش نیک و خداپسندانه، یا جدائی زیبا و معقولانه) موفّق میگرداند. بیگمان خداوند مطّلع (بر ظاهر و باطن مردمان و) آگاه (از نیّات همگان) است.
۳۷ـ وَمَاذَا عَلَیْهِمْ لَوْ ءَامَنُوا۟ بِٱللَّهِ وَٱلْیَوْمِ ٱلْءَاخِرِ وَأَنفَقُوا۟ مِمَّا رَزَقَهُمُ ٱللَّهُ ۚ وَکَانَ ٱللَّهُ بِهِمْ عَلِیمًا [۴:٣٩]
چه میشد اگر آنان به خدا و روز رستاخیز ایمان میآوردند و (به انگیزهی این ایمان، خالصانه در راه خدا) از آنچه خدا بدیشان داده است بذل و بخشش میکردند (و اجر خود را از او دریافت میداشتند؟) و خداوند آگاه از آنان است.
۳۸ـ ذَٰلِکَ ٱلْفَضْلُ مِنَ ٱللَّهِ ۚ وَکَفَىٰ بِٱللَّهِ عَلِیمًۭا [۴:٧٠]
این (منزلت بزرگی که به مطیعان فرمان خدا و پیغمبر داده میشود) موهبتی از سوی خدا (برای ایشان) است و (خداوند باخبر از اعمال بندگان است و پاداش ایشان را به بهترین وجه میدهد، و برای بندگانی که راه طاعت او میپویند و رضای وی میجویند) کافی است که خدا آگاه باشد.
۳۹ـ وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن یَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَـًۭٔا ۚ وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَـًۭٔا فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍۢ مُّؤْمِنَهٍۢ وَدِیَهٌۭ مُّسَلَّمَهٌ إِلَىٰٓ أَهْلِهِۦٓ إِلَّآ أَن یَصَّدَّقُوا۟ ۚ فَإِن کَانَ مِن قَوْمٍ عَدُوٍّۢ لَّکُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌۭ فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍۢ مُّؤْمِنَهٍۢ ۖ وَإِن کَانَ مِن قَوْمٍۭ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَـٰقٌۭ فَدِیَهٌۭ مُّسَلَّمَهٌ إِلَىٰٓ أَهْلِهِۦ وَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍۢ مُّؤْمِنَهٍۢ ۖ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ تَوْبَهًۭ مِّنَ ٱللَّهِ ۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًۭا [۴:٩٢]
هیچ مؤمنی را نسزد که مؤمن دیگری را بکشد مگر از روی خطا. کسی که مؤمنی را به خطا کشت باید که بردهی مؤمنی را آزاد کند و خونبهائی هم به کسان کشته بپردازد مگر این که آنان درگذرند (و از دریافت خونبها که صد شتر است، چشمپوشی کنند). اگر هم کشته، مؤمن و متعلّق به کافرانی بود که میان شما و ایشان جنگ و دشمنی بود، آزاد کردن بردهی مؤمنی دیهی او است (و دیگر خونبهائی به ورثهی کشته داده نمیشود). و اگر کشته، از زمرهی قومی بود که (کافر بودند و) میان شما و ایشان پیمانی برقرار بود (همچون اهل ذمّه و همپیمانان مسلمانان) پرداخت خونبها به کسان مقتول و آزادکردن بندهی مؤمنی دیهی او است. اگر هم دسترسی (به آزاد کردن برده) نداشت باید دو ماه (قاتل) پیاپی و بدون فاصله روزه بگیرد. خداوند (این را برای) توبه (ی شما) مقرّر داشته است، و خداوند آگاه (از بندگان خود و) حکیم است (در آنچه مقرّر میدارد).
۴۰ـ وَلَا تَهِنُوا۟ فِى ٱبْتِغَآءِ ٱلْقَوْمِ ۖ إِن تَکُونُوا۟ تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمَا تَأْلَمُونَ ۖ وَتَرْجُونَ مِنَ ٱللَّهِ مَا لَا یَرْجُونَ ۗ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا [۴:١٠۴]
در جستجوی قوم (کافری که اعلان جنگ نموده و میکوشند از همه سو بر شما تاخت آورند) سستی مکنید (و پیوسته در کمین ایشان باشید و با آنان برزمید). اگر (از جنگ و جراحات) درد میکشید، آنان هم مثل شما درد میکشند و رنج میبرند، (ولی فرق شما و ایشان در این است که) شما چیزی از خدا میخواهید که آنان نمیخواهند (و آن رضای الله و بهشت جاویدان است) و خداوند آگاه (از اعمال شما و اعمال آنان، و) حکیم است (و به هر یک از شما و ایشان سزا و جزای کارتان را میدهد).
۴۱ـ وَمَن یَکْسِبْ إِثْمًۭا فَإِنَّمَا یَکْسِبُهُۥ عَلَىٰ نَفْسِهِۦ ۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًۭا [۴:١١١]
هر که گناهی بکند، تنها آن را به زیان خود میکند (و ضرر آن متوجّه شخص گناهکار میشود) و خدا آگاه (از اعمال همگان و) حکیم است (و هرگونه که حکمتش اقتضاء کند، بندگان را عذاب میدهد یا قلم عفو بر گناهانشان میکشد).
۴۲ـ وَیَسْتَفْتُونَکَ فِى ٱلنِّسَآءِ ۖ قُلِ ٱللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَمَا یُتْلَىٰ عَلَیْکُمْ فِى ٱلْکِتَـٰبِ فِى یَتَـٰمَى ٱلنِّسَآءِ ٱلَّـٰتِى لَا تُؤْتُونَهُنَّ مَا کُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَن تَنکِحُوهُنَّ وَٱلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ ٱلْوِلْدَٰنِ وَأَن تَقُومُوا۟ لِلْیَتَـٰمَىٰ بِٱلْقِسْطِ ۚ وَمَا تَفْعَلُوا۟ مِنْ خَیْرٍۢ فَإِنَّ ٱللَّهَ کَانَ بِهِۦ عَلِیمًۭا [۴:١٢٧]
از تو دربارهی زنان سؤال میکنند و نظر میخواهند. بگو: خداوند دربارهی آنان به شما پاسخ میگوید، و برای شما روشن میسازد آنچه را که در قرآن (در زمینهی میراث ایشان) تلاوت میگردد؛ و نیز دربارهی زنان یتیمی سخن میراند که (به خاطر مال یا جمال) میخواهید با ایشان ازدواج کنید؛ ولی چیزی را که خداوند برای ایشان واجب نموده است (و مهریّه نام دارد) بدیشان نمیپردازید، و همچنین راجع به کودکان کوچک و ناتوان سخن خواهد گفت (و از شما میخواهد که حقوق آنان را بپردازید، و) این که نسبت به یتیمان (به ویژه در میراث و مهریّه) دادگری کنید، و (بدانید که دادگری و نیکوکاری شما در حق زنان و یتیمان، بیمزد نمیماند و) هر کار خوبی را که بکنید خداوند از آن کاملاً آگاه است.
۴۳ـ مَّا یَفْعَلُ ٱللَّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَءَامَنتُمْ ۚ وَکَانَ ٱللَّهُ شَاکِرًا عَلِیمًۭا [۴:١۴٧]
خداوند چه نیازی به عذاب دادن شما دارد اگر شکرگزاری کنید و ایمان بیاورید؟ پروردگار شکرگزار (طاعت و عبادت بندگان و) آگاه (از اعمال و نیّات همگان) است.
۴۴ـ لَّا یُحِبُّ ٱللَّهُ ٱلْجَهْرَ بِٱلسُّوٓءِ مِنَ ٱلْقَوْلِ إِلَّا مَن ظُلِمَ ۚ وَکَانَ ٱللَّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا [۴:١۴٨]
خداوند دوست ندارد (که افراد بشر پردهدری کنند و عیوب همدیگر را فاش سازند و) زبان به بدگوئی گشایند، مگر آن کسی که مورد ستم قرار گرفته باشد (که میتواند از شخص ستمگر شکایت کند و بدیهای او را بیان دارد و او را دعا و نفرین نماید) و خدا شنوای (دعای مظلوم و) آگاه (از کار ظالم) است.
۴۵ـ یَـٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدْ جَآءَکُمُ ٱلرَّسُولُ بِٱلْحَقِّ مِن رَّبِّکُمْ فَـَٔامِنُوا۟ خَیْرًۭا لَّکُمْ ۚ وَإِن تَکْفُرُوا۟ فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۚ وَکَانَ ٱللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًۭا [۴:١٧٠]
ای مردم! پیغمبر (محمّد نام) از جانب خدا به سویتان آمده است و دین حق را برایتان آورده است، پس ایمان بیاورید (و فرصت را غنیمت شمرید، که این کار) به سود شما است. و اگر کافر شوید (و جز راه کفر نروید، بدانید که زیانی به خدا نمیرسانید). چرا که آنچه در آسمانها و زمین است متعلّق به خدا است. و خدا آگاه (از آفریدگان خود و) حکیم (در کار خویش) است.
۴۶ـ وَٱذْکُرُوا۟ نِعْمَهَ ٱللَّهِ عَلَیْکُمْ وَمِیثَـٰقَهُ ٱلَّذِى وَاثَقَکُم بِهِۦٓ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ [۵:٧]
و (ای مؤمنان!) به یاد آورید نعمت (هدایت دین) خدای را بر خود، و به یاد آورید پیمانی را که (توسّط پیغمبر در عَقَبهی دوم) با شما بست، بدان گاه که گفتید: شنیدیم و اطاعت کردیم (و در خوشی و ناخوشی و گنج و رنج، ای پیغمبر با تو همراهیم!). و از خدا بترسید که خدا از درون سینهها آگاه است.
۴۷ـ یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِۦ فَسَوْفَ یَأْتِى ٱللَّهُ بِقَوْمٍۢ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُۥٓ أَذِلَّهٍ عَلَى ٱلْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى ٱلْکَـٰفِرِینَ یُجَـٰهِدُونَ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَهَ لَآئِمٍۢ ۚ ذَٰلِکَ فَضْلُ ٱللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَآءُ ۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٌ [۵:۵۴]
ای مؤمنان! هرکس از شما از آئین خود بازگردد (و از ایمان به کفر گراید، کوچکترین زیانی به خدا نمیرساند و در آینده) خداوند جمعیّتی را (به جای ایشان بر روی زمین) خواهد آورد که خداوند دوستشان میدارد و آنان هم خدا را دوست میدارند. نسبت به مؤمنان نرم و فروتن بوده و در برابر کافران سخت و نیرومندند. در راه خدا جهاد میکنند و به تلاش میایستند و از سرزنش هیچ سرزنشکنندهای (در اطاعت از فرمان یزدان) هراسی به خود راه نمیدهند. این هم فضل خدا است (که کسی دارای چنین اوصافی باشد)؛ خداوند آن را به هرکس که بخواهد (به خیر و خوبی نائل شود) عطاء میکند. و خداوند دارای فضل فراوان و (انعام بیشمار است، و از مستحقّان آن) آگاه است.
۴۸ـ قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّۭا وَلَا نَفْعًۭا ۚ وَٱللَّهُ هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [۵:٧۶]
بگو: آیا جز خدا کسی و چیزی را میپرستید که مالک هیچ سود و زیانی برای شما نیست؟ و خدا شنوای (اقوال و) آگاه (از اعمال شما) است. [
۴۹ـ جَعَلَ ٱللَّهُ ٱلْکَعْبَهَ ٱلْبَیْتَ ٱلْحَرَامَ قِیَـٰمًۭا لِّلنَّاسِ وَٱلشَّهْرَ ٱلْحَرَامَ وَٱلْهَدْىَ وَٱلْقَلَـٰٓئِدَ ۚ ذَٰلِکَ لِتَعْلَمُوٓا۟ أَنَّ ٱللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ وَأَنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌ [۵:٩٧]
خداوند، کعبه، (یعنی) بیتالحرام، و ماههای حرام، و قربانیهای بینشان و نشاندار را وسیلهای برای سامان بخشیدن (به کار دنیوی و اخروی) مردم قرار داده است. این بدان خاطر است که بدانید که خداوند مطّلع از هر آن چیزی است که در آسمانها و زمین است، و بدانید که خداوند همهچیز را میداند.
۵۰ـ وَلَهُۥ مَا سَکَنَ فِى ٱلَّیْلِ وَٱلنَّهَارِ ۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [۶:١٣]
و از آن او است آنچه در شب و روز قرار دارد (یعنی همان گونه که هرچه در هر مکانی است از آن خدا است، هرچه در هر زمانی هم که باشد متعلّق بدو است) و او شنوای (همهی اصوات و) آگاه (از همهی موجودات) است.
۵۱ـ وَتِلْکَ حُجَّتُنَآ ءَاتَیْنَـٰهَآ إِبْرَٰهِیمَ عَلَىٰ قَوْمِهِۦ ۚ نَرْفَعُ دَرَجَـٰتٍۢ مَّن نَّشَآءُ ۗ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌۭ [۶:٨٣]
اینها دلائل ما بود که آنها را به ابراهیم عطاء کردیم (تا) در برابر قوم خود (به کارشان گیرد، و غروب ستارگان و خورشید و ماه را دلیل بر الوهیّت و وحدانیّت ما داند. او با همین دلائلِ کَوْنی بر آنان پیروز شد و برتری یافت، و این سنّت ما است که با علم و حکمت) هر کس را بخواهیم او را درجاتی بالا میبریم. (ای پیغمبر!) پروردگار تو حکیم (است و هر چیزی را در جای خود قرار میدهد و به جای خود میکند، و) آگاه است (و میداند چه کسی مستحقّ رفعت است و چه کسی مستوجب ذلّت).
۵۲ـ فَالِقُ ٱلْإِصْبَاحِ وَجَعَلَ ٱلَّیْلَ سَکَنًۭا وَٱلشَّمْسَ وَٱلْقَمَرَ حُسْبَانًۭا ۚ ذَٰلِکَ تَقْدِیرُ ٱلْعَزِیزِ ٱلْعَلِیمِ [۶:٩۶]
او است که صبح (سیمین را از شب قیرین) پدیدار ساخته است (تا زندگان برای کسب معاش به تلاش ایستند) و شب را مایهی آرامش (و آسایش جسم و جان،) و خورشید و ماه را وسیلهی حساب (مردمان در امور روزمرّه عبادی و تجاری خود) کرده است. این (نظم بدیع و نظام استوار) سنجش دقیق و تدبیر محکم (دادار متعالی است که) چیره (بر جهان و) آگاه (از همه چیز آن) است.
۵۳ــ بَدِیعُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۖ أَنَّىٰ یَکُونُ لَهُۥ وَلَدٌۭ وَلَمْ تَکُن لَّهُۥ صَـٰحِبَهٌۭ ۖ وَخَلَقَ کُلَّ شَىْءٍۢ ۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌۭ [۶:١٠١]
خدا کسی است که آسمانها و زمین را از نیستی به هستی آورده است. چگونه ممکن است فرزندی داشته باشد، در حالی که او همسری ندارد؟ (همسر و فرزند باید از جنس شوهر باشد و خدا یگانه و بیهمتا است) و همه چیز را او آفریده است (از جمله اشخاص و اشیائی را که شریک او میسازند) و او آگاه از هر چیز است (و آنچه گویند و کنند از چشم خدا پوشیده نمیماند و بیپاداش و پادافره نمیگردد).
۵۴ـ وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدْقًۭا وَعَدْلًۭا ۚ لَّا مُبَدِّلَ لِکَلِمَـٰتِهِۦ ۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [۶:١١۵]
فرمان پروردگار تو صادقانه و دادگرانه انجام میپذیرد. هیچ کسی نمیتواند فرمانهای او را دگرگونه کند (و جلو دستورات او را بگیرد). خدا شنوا (ی سخن آنان) و دانا (ی کردار ایشان) است.
۵۵ـ وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعًۭا یَـٰمَعْشَرَ ٱلْجِنِّ قَدِ ٱسْتَکْثَرْتُم مِّنَ ٱلْإِنسِ ۖ وَقَالَ أَوْلِیَآؤُهُم مِّنَ ٱلْإِنسِ رَبَّنَا ٱسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍۢ وَبَلَغْنَآ أَجَلَنَا ٱلَّذِىٓ أَجَّلْتَ لَنَا ۚ قَالَ ٱلنَّارُ مَثْوَىٰکُمْ خَـٰلِدِینَ فِیهَآ إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُ ۗ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌۭ [۶:١٢٨]
(به یاد بیاور آن) روزی را که در آن همهی آنان را در کنار هم گرد میآوریم (و خطاب به گناهکاران میگوئیم:) ای گروه جنّیان! شما افراد فراوانی از انسانها را گمراه ساختید. (بدین هنگام با افسوس و دریغ) پیروان ایشان از میان انسانها (فریاد برمیآورند و) میگویند: پروردگارا! برخی از ما از برخی دیگر سود بردیم. (جنّیان با وسوسهی شیطانی بر ما ریاست کردند و از ما بهره گرفتند، و ما انسانها به وسوسهی ایشان دچار شهوات و لذّات زودگذر شدیم، تا آن گاه که مدّت معلوم زندگی را سپری کردیم) و به مرگی گرفتار آمدیم که برای ما معیّن و مقدّر فرموده بودی. (هماینک با کولهبار کفر و ضلال در پیشگاه ذوالجلال ایستادهایم. وای بر ما! خداوند بدیشان) میگوید: آتش (دوزخ) جایگاه شما است و همیشه در آن ماندگارید مگر مدّت زمانی که خدا بخواهد. بیگمان پروردگار تو حکیم (است و کارهایش از روی حکمت انجام میگیرد و) آگاه است (و میداند چه کسانی را از دست دوزخ رها کند).
۵۶ـ وَقَالُوا۟ مَا فِى بُطُونِ هَـٰذِهِ ٱلْأَنْعَـٰمِ خَالِصَهٌۭ لِّذُکُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَىٰٓ أَزْوَٰجِنَا ۖ وَإِن یَکُن مَّیْتَهًۭ فَهُمْ فِیهِ شُرَکَآءُ ۚ سَیَجْزِیهِمْ وَصْفَهُمْ ۚ إِنَّهُۥ حَکِیمٌ عَلِیمٌۭ [۶:١٣٩]
و (یکی دیگر از انواع قبائح و احکام خرافی ایشان این است که در مورد گوشت حیواناتی که ذبحکردن و سوارشدن و بارکشیدن از آنها را قدغن و حرام اعلام کردهاند) میگویند: جنینی که در شکم این حیوانات است ویژهی مردان ما است و بر زنان ما حرام است (پس اگر زنده متولّد شود، تنها باید مردان از گوشت آن بخورند و زنان از آن محرومند) و اگر جنین مرده متولّد بشود، همه در آن شریک هستند (و مردان و زنان میتوانند از گوشت آن استفاده کنند). هرچه زودتر خداوند کیفر این توصیف (افعال و احکام دروغین) ایشان را خواهد داد. چه او حکیم (است و کارهایش به مقتضی حکمت انجام میگیرد و) آگاه است (و از هر چیز باخبر است).
۵۷ـ وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ ٱلشَّیْطَـٰنِ نَزْغٌۭ فَٱسْتَعِذْ بِٱللَّهِ ۚ إِنَّهُۥ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [٧:٢٠٠]
و اگر وسوسهای از شیطان به تو رسید (و خواست تو را از مسیر منحرف و از هدف باز دارد) به خدا پناه ببر (و خویشتن را بدو بسپار). او شنوای دانا است (و همهچیز را میشنود و همهچیز را میداند و هرچه زودتر به فریادت میرسد).
۵۸ـ فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَـٰکِنَّ ٱللَّهَ قَتَلَهُمْ ۚ وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَـٰکِنَّ ٱللَّهَ رَمَىٰ ۚ وَلِیُبْلِىَ ٱلْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلَآءً حَسَنًا ۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌۭ [٨:١٧]
(ای مؤمنان!) شما کافران را (با قوّت و قدرت خود در نبرد بدر) نکشتید، بلکه خدا (با پیروز نمودنتان بر آنان و افگندن هراس به دلهایشان) ایشان را کشت. و (ای پیغمبر! بدان گاه که مشتی خاک به طرف آنان پرتاب کردی و خاک به چشمان ایشان فرو رفت، در اصل) این تو نبودی که (خاک را به سوی آنان) پرتاب کردی (چرا که مشتی خاک از حیث کمیّت و کیفیّت آن توانائی را ندارد) بلکه خداوند (آن خاک را تکثیر و به سوی ایشان) پرتاب کرد (و به چشمان آنان رساند) تا بدین وسیله مؤمنان را خوب بیازماید (و با اعطاء خوبیها آزمایششان نماید). بیگمان خداوند شنوای (دعا و استغاثهی مؤمنان بوده و از صدق و اخلاص ایشان) آگاه است
۵۹ـ إِذْ أَنتُم بِٱلْعُدْوَهِ ٱلدُّنْیَا وَهُم بِٱلْعُدْوَهِ ٱلْقُصْوَىٰ وَٱلرَّکْبُ أَسْفَلَ مِنکُمْ ۚ وَلَوْ تَوَاعَدتُّمْ لَٱخْتَلَفْتُمْ فِى ٱلْمِیعَـٰدِ ۙ وَلَـٰکِن لِّیَقْضِىَ ٱللَّهُ أَمْرًۭا کَانَ مَفْعُولًۭا لِّیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنۢ بَیِّنَهٍۢ وَیَحْیَىٰ مَنْ حَىَّ عَنۢ بَیِّنَهٍۢ ۗ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ [٨:۴٢]
(به یاد آورید) زمانی را که شما در طرف نزدیکتر (به مدینهی منوّره) بودید (و باران فقط در آنجا بارید و زمین را سفت گردانید) آنان (یعنی دشمنان) در طرف دورتر مستقرّ بودند (و آب در اختیار نداشتند و زمین آنجا سست بود و بارانی هم به خود ندید، و لذا قدمها بدان فرو میرفت) و کاروان (قریشیان به سرپرستی ابوسفیان که شما در تعقیب آن بودید) در مکان پائینتری از شما قرار داشت. اگر با همدیگر وعده (ی جنگ) میدادید (قریشیان به خاطر هراس از شما مؤمنان، و شما مؤمنان به سبب کمی خود و فراوانی دشمنان) به وعدهی خود وفا نمیکردید، ولیکن (بدون وعدهی قبلی و میل قلبی با یکدیگر رویاروی شدید) تا خداوند کاری را تحقّق بخشد که میبایست انجام گیرد، و بدین وسیله آنان که گمراه میشوند با اتمام حجّت بوده و آنان که راه حق را میپذیرند با آگاهی و دلیل آشکار باشد. بیگمان خدا بر هر چیزی توانا است (و او بود که گروه اندک مسلمانان را پیروز و گروه فراوان کافران را شکست داد).
۶۰ـ إِذْ یُرِیکَهُمُ ٱللَّهُ فِى مَنَامِکَ قَلِیلًۭا ۖ وَلَوْ أَرَىٰکَهُمْ کَثِیرًۭا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَـٰزَعْتُمْ فِى ٱلْأَمْرِ وَلَـٰکِنَّ ٱللَّهَ سَلَّمَ ۗ إِنَّهُۥ عَلِیمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ [٨:۴٣]
در آن زمان خداوند در خواب دشمنان را به تو اندک نشان داد، و اگر آنان را زیاد نشان میداد، مسلّماً سست میشدید و دربارهی کار (جنگیدن و نجنگیدن) دچار کشمکش میگشتید، ولی خداوند (شما را از این عجز و اختلاف) رهائی بخشید، چرا که او از آنچه (در میان دلها و) در اندرون سینهها است باخبر است (و از روحیّه و باطن همگان آگاه است).
۶۱ـ ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّرًۭا نِّعْمَهً أَنْعَمَهَا عَلَىٰ قَوْمٍ حَتَّىٰ یُغَیِّرُوا۟ مَا بِأَنفُسِهِمْ ۙ وَأَنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌۭ [٨:۵٣]
این بدان خاطر است که خداوند هیچ نعمتی را که به گروهی داده است تغییر نمیدهد مگر این که آنان حال خود را تغییر دهند (و دیگر شایستگی نعمت خدا را نداشته باشند و بلکه سزاوار نقمت گردند) و بیگمان خداوند شنوای (اقوال و) آگاه (از افعال مردمان) است.
۶۲ـ وَإِن جَنَحُوا۟ لِلسَّلْمِ فَٱجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى ٱللَّهِ ۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْعَلِیمُ [٨:۶١]
اگر آنان به صلح گرایش نشان دادند، تو نیز بدان بگرای (و در پذیرش پیشنهاد صلح تردید و دودلی مکن و شرائط منطقی و عاقلانه و عادلانه را بپذیر) و بر خدای توکّل نمای که او شنوای (گفتار و) آگاه (از رفتار همگان) است.
۶۳ـ وَإِن یُرِیدُوا۟ خِیَانَتَکَ فَقَدْ خَانُوا۟ ٱللَّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ [٨:٧١]
(ای پیغمبر!) اگر (مشرکان با اظهار ایمان) بخواهند به تو خیانت کنند (موضوع تازهای نیست و باکی نداشته باش، چرا که) آنان پیش از این (نیز با اتّخاذ شرکاء و انداد برای خدا و کفران نعمتِ الله) به خدا خیانت کردهاند و خداوند (در قبال آن شما را) بر آنان پیروز کرده است (هرچند شما ضعیف بودید و ایشان نیرومند بودند) و خداوند آگاه (از احوال و افکار همگان است و) حکیم است (و کارها را برابر حکمت و فلسفهای که خود میداند میگرداند).
۶۴ـ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ مِنۢ بَعْدُ وَهَاجَرُوا۟ وَجَـٰهَدُوا۟ مَعَکُمْ فَأُو۟لَـٰٓئِکَ مِنکُمْ ۚ وَأُو۟لُوا۟ ٱلْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍۢ فِى کِتَـٰبِ ٱللَّهِ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌۢ [٨:٧۵]
و کسانی که پس از (نزول این آیات) ایمان آوردهاند و مهاجرت کردهاند و با شما (ای مهاجران و انصار) جهاد نمودهاند، آنان از زمرهی شما هستند و (از حقوق و مدد و یاری شما برخوردار میگردند. این ولایت ایمانی بود، و امّا ولایت خویشاوندی علاوه بر این میان افرادی موجود است و) کسانی که با یکدیگر خویشاوندند برخی برای برخی دیگر سزاوارترند (و حقوق آنان) در کتاب خدا (بیان شده است و حکم خدا بر آن رفته است و) بیگمان خداوند آگاه از هر چیزی است.
۶۵ـ وَیُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ ۗ وَیَتُوبُ ٱللَّهُ عَلَىٰ مَن یَشَآءُ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ [٩:١۵]
و کینه را از دلهایشان بردارد (و شادی پیروزی را جایگزین آن گرداند. همه باید بدانند که) خداوند توبهی هر کس را بخواهد (و شایستهاش بداند) میپذیرد (و لذا کافران میتوانند تا دیر نشده است از کفر دست بکشند و به سوی خدا برگردند و اسلام را بپذیرند). خداوند آگاه (از کار و بار بندگان، و در قانونگذاریها) دارای حکمت فراوان است.
۶۶ـ یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّمَا ٱلْمُشْرِکُونَ نَجَسٌۭ فَلَا یَقْرَبُوا۟ ٱلْمَسْجِدَ ٱلْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَـٰذَا ۚ وَإِنْ خِفْتُمْ عَیْلَهًۭ فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ ٱللَّهُ مِن فَضْلِهِۦٓ إِن شَآءَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌۭ [٩:٢٨]
ای کسانی که ایمان آوردهاید! بیگمان مشرکان (به سبب کفر و شرکشان، از لحاظ عقیده) پلیدند، لذا نباید پس از امسال (که نهم هجری است) به مسجدالحرام وارد شوند. اگر (بر اثر قطع تجارت آنان با شما) از فقر میترسید، (نترسید که) خداوند اگر بخواهد شما را به فضل و رحمت خود (از خلق و از مشرکان) بینیاز میگرداند؛ چراکه خدا آگاه (از کار شما است و برای گرداندن آن) دارای کمال عنایت و حکمت است.