قسمت اول: خداوند دوست ندارد کافر شویم (وَلَا تَکُونُوا أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ)
خداوند ما را نهی میکند ……
وَلَا تَکُونُوا أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ
خداوند قران کریمش را برای همه جهانیان فرستاده
به فرزندان یعقوب یادآور میشود نعمتهایی که به آنها داده و عهدی که آنها با خداوند بستند
آنها همواره منتظر آمدن پیامبر خاتم بودن ولی فکر نمیکردن از نژاد عرب باشد و از بنی اسرائیل نباشد….
آنها برنتافتند آنچه برخلاف تفکرشان بود …
خداوند آنها را دعوت به پذیرش قران میکند چرا که تصدیق کننده تورات و انجیل است
( وَآمِنُوا بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَکُمْ
ونهی میکند از اینکه اولین کسانی باشند که قران را انکار میکنند با وجودیکه کاملا میدانند حق است و در کتاب خودشان بهش رسیدن!
وَلَا تَکُونُوا أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ ۖ
قدر آیات خداوند را بدانیم و همچون یهودیان نباشیم که با بهای اندک آنرا فروختند.
وَلَا تَشْتَرُوا بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلًا وَإِیَّایَ فَاتَّقُونِ )البقره (۴۱)
بترسیم از روزی که باید جوابگوی صاحب نعمت باشیم.
چقدر در این زمان بعنوان مسلمان داریم که با آیات قران مخالفند!
پروردگارا توفیق روز افزون به جوانان و نوجوانان عزیزمان عطا فرما تا از دسیسه های شیطانی دور گردند و قلبهایشان را مالامال از محبت خودت و کلام گرانقدرت بگردان.
یا رحمن و یا رحیم ارحمنا
قسمت دوم: نهی از تفرقه ( وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِین:َ)
برادران و خواهران مومن گوش جان بسپاریم به ندای پروردگار مهرورز خود چگونه ما را خطاب قرار میدهد و از دشمن خطرناکی ما را آگاهی میبخشد تا به عوارض خطرناک آن دچار نگردیم.
الله تمام راههای پیشگیری از سقوط مطلق را برای ما با تفصیل کامل بیان نموده تا بلکه دلمان بحال خودمان بسوزد و تا زمانی که فرصت داریم از پرتگاه حتمی کناره گیری کنیم.نباشید
( وَلَا تَکُونُوا
( وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِین:َ
موارد نهی چیست؟
تَفَرَّقُوا
وَاخْتَلَفُوا
مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَیِّنَات
چرا اول تفرق ذکر نمود بعد اختلاف؟
اکثر مشکلات اختلاف مذموم جامعه چه در سطح خانوادگی و چه در سطح اجتماع بزرگتر نتیجه جدایی ماست. نتیجه با هم نبودن ماست. اگر ما بتوانیم دور سفره الهی جمع شویم، بسیاری از معضلات اختلافات خانمانسوز ریشه کن می شود.
کلام حق را بین خود قرار دهیم و در کنار هم هر گله و نقدی داشته باشیم، در میان بگذاریم. نه اینکه تعصبمان گل کند و با وجودی که می دانیم حق چیست باز هم بر راه خود مصر باشیم.
نتیجه عدم گوش کردن به توصیه های ایمنی خداوند:
وَأُولَٰئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ )آل عمران (۱۰۵) و مانند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند پس از آنکه دلایل روشن برایشان آمد، و اینان برایشان عذاب بزرگی است.کی و چه حالی پیدا می کنند چنین افرادی؟( یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ ۚ فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَکَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ )آل عمران (۱۰۶)
روزی که چهره هایی سفید و چهره هایی سیاه می گردد، اما آنها که چهره هایشان سیاه شده (به آنان گفته می شود) «آیا بعد از ایمان تان کافر شدید؟!پس به سبب آنچه کفر می ورزیدید؛ عذاب را بچشید».
نتیجه تابعین دستورات خداوند:( وَأَمَّا الَّذِینَ ابْیَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِی رَحْمَهِ اللَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ )آل عمران (۱۰۷)
و اما آنها که چهره هایشان سفیده شده است، در رحمت خدا (= بهشت) خواهند بود، آنان در آن جاویدانند.
آیا خبر فوق شکی در آن است؟
( تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ ۗ وَمَا اللَّهُ یُرِیدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِینَ )آل عمران (۱۰۸)
اینها آیات خداست، که آن را به حق بر تو می خوانیم، و خداوند (هیچ گاه) ستمی برای جهانیان نمی خواهد.
آیا راه فراری است در زمین و آسمان؟!
( وَلِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ۚ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ )آل عمران (۱۰۹) و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن خداست، و (همه) کارها، به سوی خدا باز گردانده می شود.
پروردگارا قلبهای ما را پر از تقوای خودت بگردان تا نرویم راهی که نباید برویم و جز صراط مستقیم مسیری دیگر را اختیار نکنیم.
یا رحمن و یا رحیم از دو موضع خطرناک تفرق و اختلاف مذموم جمیع امتت را محفوظ بدار و اعتصام به حبل الله را سرلوحه تمام امور شان قرار بده.
قسمت سوم: اصلاح تفکر زمان مرگ(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا )
خطاب پروردگار مهربان به من و شما ای کسانی که خود را مومن می پنداریم
در اصلاح افکار خود تجدید نظر کنیم..
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا
ما مومنان چگونه فکر کنیم؟
چرا ما را نهی می کند خداوند والامقام و ولی و وکیل ما ؟!
چه مساله خطرناکی است که به ما یادآور می شود شما مومنان نباید چنین باشید
جریان منافقین را در آیات ماقبل و مابعد بخوانیم.
کَالَّذِینَ کَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُوا فِی الْأَرْضِ أَوْ کَانُوا غُزًّى لَّوْ کَانُوا عِندَنَا مَا مَاتُوا وَمَا قُتِلُوا لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذَٰلِکَ حَسْرَهً فِی قُلُوبِهِمْ ۗ وَاللَّهُ یُحْیِی وَیُمِیتُ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ )آل عمران (۱۵۶)
ای کسانی که ایمان آورده اید! مانند کسانی نباشید که کفر ورزیدند، و درباره برادرانشان چون به سفر رفتند (و مردند) یا در جنگ شرکت کردند (و کشته شدند) گفتند: «اگر آنها نزد ما بودند، نمی مردند و کشته نمی شدند» تا خداوند این (گفتار) را حسرتی در دلهایشان قرار دهد ، و خداوند،زنده می کند و می میراند( زندگی و مرگ همه به دست خداست).
آری ما باید بدانیم تا وقتی عمرمان به سر نرسیده و اجلمان نیامده هیچکسی و هیچ چیزی نمیتواند ما را از بین ببرد.
ما نباید فراموش کنیم که مرگ و زندگی ما دست خداوند قادر یکتاست.
پس برای حرکت در مسیر رضایت الله از چیزی نهراسیم و بدانیم بدون اذن او یک برگ از درخت تکان نمی خورد
کسانی که از غیر الله می ترسند و فکر میکنند مخلوقات خداوند دارای قدرت مطلق هستن، در اشتباه محض بسر می برند.
چنین قدرتهایی خودشان مخلوقی ضعیف بیش نیستند. همچون فرعون و فرعونیان که خداوند بعنوان نمونه ذلت طاغوتیان به ما معرفی می کند.
نکته قابل توجه اینکه شایسته است در هر کاری با اتکا به اسم الحکیم خداوند، حکمت را سرلوحه کار خویش قرار دهیم؛ چرا که حکمت گمشده مؤمن است.
پروردگارا به ما یقینی عطا فرما تا در اجرای اوامرت از هیچ قدرتی نهراسیم و به هیچ قدرتی دل نبندیم جز خودت یا قدیر و یا کریم.
قسمت چهارم: نهی از نفاق (وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا یَسْمَعُونَ )
خداوند به من و شما ای کسانی که خود را در ردیف مومنان قرار داده ایم، تذکر می دهد که برای سعادتمند شدن، همواره دستورات الله و رسولش در اولویت دستور کار خود قرار دهید و آن را پشت گوشتان نیندازید در حالی که دارید می شنوید و می فهمید!
و ما را نهی می کند تا از بدترین جنبدگان نباشیم.
آنها چکار می کنند؟
وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا یَسْمَعُونَ (الأنفال (۲۱)
و مانند کسانی نباشید که گفتند: «شنیدیم» حال آنکه آنان نمی شنیدند.
چه دروغ آشکاری؟!
خداوند پرده بر می دارد از وضعیت کسانی که خود را به کوری و کری زده اند.
چه گروهی هستند آنها؟!
کسانی که عقل خود را تعطیل کرده اند و بر پایه هوی و هوس و تعصب حرکت می کنند.
( إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ )الأنفال (۲۲) همانا بدترین جنبدگان نزد خدا, (افراد) کر و لالی هستند, که نمی اندیشند.
خواهر و برادر عزیز حواسمان باشد با موج منفی همراه نگردیم!! چون آن کس که ضرر می کند تنها خودمان هستیم که خیلی زود باید جوابگویی اعمالمان باشیم.
پروردگارا جوانان عزیز ما را از کید و مکر دشمنان متعصبی که خود را به کوری و کری زده اند؛ محفوظ بدار چرا که اینها بر عقل خود پوشش گذاشته و نمی خواهند حقیقت را دریابند!
قسمت پنجم: نهی ازهمانندی به کفار ( وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِین:َ)
خطاب آیه به مومنان است. خداوند ما را از همانندی به کفار منع می کند. پروردگار مهربان ما دوست ندارد بندگان مومنش کارهای دشمن دین و انسانیت را تکرار کنند.
خیلی وقتها مایی که ادعای ایمان داریم، کارهایی انجام می دهیم که صفات دشمن دین و ایمان است.
اوصاف این افرادی که خداوند ما را از شبیه بودن به آنها نهی کرده چیست؟
( وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ خَرَجُوا مِن دِیَارِهِم
آنها از شهر دیار خود بیرون میان برای چه اهدافی؟! تجارت؟ اصلاح؟ تفریح؟ کار خود؟ نه آنها کسانی هستند که:
بَطَرًا: متکبرانه به هوای اینکه هیچکس یارای مقابله با آنها نیست، مغرور توان ظاهری خود هستند! غافل از اینکه صاحب توان و نیروی خود را که خالق قادر یکتاست را فراموش کرده اند!
وَرِئَاءَ النَّاسِ: ویژگی خطرناک دیگرشان این است که دیدگاه مردم برایشان مهم است! ولی دیدگاه خداوند صاحب نعمتشان را فراموش کرده و اصلا اهمیت نمی دهند!
وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ: به چه قصدی از خانه و شهر خود بیرون می آیند؟ هدف اصلی آنها با آنهمه سرکشی و خودخواهی در حالی که باد خودنمایی به سر دارند، برای
ایجاد مانع بین انسانها و پرودگار مهربانشان، تمام تلاششان را به کار می گیرند! هر عصری با سلاح خاص زمانه به ایجاد سد در راه دعوت به مردم، تمام تلاششان را خواهند کرد. در عصر حاضر رسانه ها مهمترین وسیله برای رسیدن به اهداف شومشان است.
وَاللَّهُ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ ) الأنفال (۴۷): آخر چه سرنوشتی دارند؟ کسی که خالق کل جهان آفرینش است، بر زمین و آسمان احاطه دارد. چنین افرادی به کجا پناه می برند که از نتیجه ظلمشان در امان باشند؟
ومانند کسانی نباشید که باسرکشی وخود نمایی به مردم, از سرزمین خود (مکه) بیرون آمدند, و (مردم را) از راه خدا باز می داشتند, وخداوند به آنچه می کنند؛ احاطه دارد.
والله اعلم
قسمت ششم: نهی از سپر قراردادن سوگندهای خود ( وَلَا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَاثًا)
موضوع قسم و سپر قراردادن آن برای درست جلوه دادن کارهایمان در جامعه به یک معضل تبدیل شده متأسفانه چقدر در صنفهای مختلف برای توجیه کار خود به قسم پناهنده می شوند.
خداوند والا مقام ما که کاملا بر درون و بیرون ما آگاهی کامل دارد، چه زیبا به تصویر می کشد حالت چنین افرادی…
( وَلَا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَاثًا و مانند آن زن نباشید که پشم های تابیده ی خود را پس از محکم شدن وا می تابد. (و قطعه قطعه می کند )
تصور کنیم با دست خود تمام حاصل تلاش خود را از بین ببریم! اگر کسی شاهد چنین حرکتی از ما باشد چه تصوری به ذهنش میاد؟! یک عاقل هیچ نمیاد ساختمان کاملی را که با تمام تلاش خود ساخته با دست خود تخریب کند!
برای چه اهدافی چنین کاری انجام می دهند؟!
تَتَّخِذُونَ أَیْمَانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ أَن تَکُونَ أُمَّهٌ هِیَ أَرْبَىٰ مِنْ أُمَّهٍ ، که سوگندهای خود را وسیله ی (خیانت و) فریب سازید. به خاطر اینکه گروهی از گروه (دیگر) بیشتراست.
چقد ما بدبخت باشیم که خداوند را بر کار دروغ خود شاهد بگیریم و به او قسم یاد کتیم برای فریب دادن دیگران.
ما اختیار کامل داریم که راستگو و فادار به عهد باشیم و یا برعکس دروغگو و نقض عهد کنیم و این اختیارات جز وسیله امتحان نیست.
ۚ إِنَّمَا یَبْلُوکُمُ اللَّهُ بِهِ جز این نیست که خداوند شما را با این وسیله آزمایش می کند
ولی حواسمان را جمع کنیم بار فریب و دروغ به منزل نخواهد رسید و در روز تنهایی باید جوابگو باشیم
ۚ وَلَیُبَیِّنَنَّ لَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ )، یقیناً روز قیامت، آنچه را درآن اختلاف می کردید، برای شما روشن خواهد کرد.
النحل (۹۲)
بترسیم از روزی که همه ی حقایق آشکار خواهد شد و ما از کردار خود پشیمان و شرمنده در میان خلایق و باید پاسخگوی اعمالمان باشیم
ُ ۚ وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ )النحل (۹۳) و قطعاً از آنچه می کردید، باز خواست خواهید شد.
( وَلَا تَتَّخِذُوا أَیْمَانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُوا السُّوءَ بِمَا صَدَدتُّمْ عَن سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلَکُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ )النحل (۹۴)
و سوگندهایتان را وسیله ی (خیانت و) فریب در میان خود قرار ندهید ، که (مبادا) گامی بعد از استواری اش (بر ایمان) متزلزل شود ، و به خاطر باز داشتن (مردم) از راه خدا ، بدی آن را (در دنیا) بچشید ، و (در آخرت) برای شما عذاب بزرگی خواهد بود . والله أعلم بالصواب
قسمت هفتم: نهی از کم کردن حقوق مردم* ( وَلَا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ)
دستور خداوند از زبان پیغمبر شعیب علیه السلام در مورد یک پدیده اجتماعی خطرناک نسبت به قوم شعیب و تمام جوامع انسانی تا قیامت⚠
دستور به کامل کردن میزانها و کم نکردن حقوق مردم
خیلی حساس است کیل و پیمانه و میزان و متر……و مقیاس
فروشندگان عزیز شغل شما بسیار حساس است خداوند حاضر و ناظر به کار همه است- شیطان همیشه تمام تلاش خود را خواهد کرد تا از هر دری بر قلب مومن وارد شود و بر او تسلط بیابد تا بتواند وسوسه هایش را به مرحله عمل برساند.
شاید ما فکر کنیم در متر کردن چند متر پارچه ۱۰ سانت کم کنیم چیزی نیست! و حتی شاید همان ۱۰ سانت در چند متر، برای خریدار هم ارزشی نداشته باشد ولی مهم نفس کار است که به عمد از حق خریدار کاسته شود بدون اینکه طرف در جریان باشد.
و یا در وزن کردن سبزیجات آب زیادی به سبزی زده شود تا سنگینتر گردد و هر ترفند دیگری در وزن کردن مواد دیگر که فروشنده خودش بهتر میداند چکار میکند.
مهم اینست کاری نکنیم که از حق مشتری کاسته شود حتی اگر ۱ سانت پارچه و یا ۱گرم مواد دیگر باشد.
( أَوْفُوا الْکَیْلَ وَلَا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ ) الشعراء (۱۸۱) پیمانه را تمام بدهید، و از کاهندگان (و کم فروشان) نباشید.
نگوییم میزان ما خراب است تقصیر من نیست! آیا اگر به نفع مشتری و به ضرر ما بود میزان را تعمیر یا عوض نمیکردیم؟!
( وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ) الشعراء (۱۸۲) و با ترازوی درست وزن کنید.
آیا حق و حقوقشان طبق قرارداد سر وقت به آنها میدهیم یا به بهانه هایی از آن میکاهیم و با تاخیر بر خلاف قراردادها میپردازیم؟
اگر ما در دادن حقوق کامل کارگر بخاطر کسادی بازار ناتوان هستیم، از اول شرط و شروطمان را به آنها بگوییم و بهتر است در فرم قرارداد مکتوب باشد. تا اگر رضایت خاطر داشته باشد به کار ادامه و در صورت نارضایتی، به کار دیگری و در جای دیگر مشغول گردد.
( وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ ) الشعراء (۱۸۳) و چیزهای مردم را کم ندهید (و حق آنها را ضایع نکنید) و در زمین به فساد نکوشید.
نمونه کار امروز دنیا، گران فروشی بخاطر نیاز عموم مردم مثلا تعدادی از داروخانه ها اجناس مورد نیاز مردم را چند برابر کردن و یا هر کالای دیگری که بدانند مردم مجبورن بخرند. الان وقت امتحان است که وارد فساد مالی نشویم.
یا خبیر و یا بصیر توفیق ده تا همواره ترا بر کارهای خود شاهد و ناظر بدانیم و در اندازه گیریها و دادن حقوق مشتریان دقت لازم را بکار بریم.
قسمت هشتم: نهی از تشبیه به اهل کتاب (وَلَا یَکُونُوا۟ کَٱلَّذِینَ أُوتُوا۟ ٱلۡکِتَـٰبَ مِن قَبۡلُ)
آیا وقت آن نرسیده؟
چقدر در این زمان به این گوهر گرانبها نیازمندیم. تمام آیات تا قیامت از تازگی عجیبی برخوردارند. چرا پروردگار مهربان خطاب به ما مومنان چنین می فرماید؟ مگر مومنان چه مشکلی دارند که فرمود:
أَلَمۡ یَأۡنِ لِلَّذِینَ ءَامَنُوۤا۟
اشکال کار من و تو ای خواهر و بردار مؤمن در چیست؟
به ظاهر که همه مومنیم و قرآن خوان مؤسسات قرانی و دوره های حفظ هم زیاد شده و خانوادهها اهتمام می دهند!
أَن تَخۡشَعَ قُلُوبُهُمۡ
لِذِکۡرِ ٱللَّهِ
وَمَا نَزَلَ مِنَ ٱلۡحَقِّ
بله گوهر گمشده بسیاری از قلبهای ما خشوع و فروتنی هنگامی که از خدا و دین الله و آیات مبارکش صحبت می شود یا قرآن می خوانیم و تفسیرش می شنویم و مطالعه می کنیم ولی….
وَلَا یَکُونُوا۟ کَٱلَّذِینَ أُوتُوا۟ ٱلۡکِتَـٰبَ مِن قَبۡلُ:
فَطَالَ عَلَیۡهِمُ ٱلۡأَمَدُ
فَقَسَتۡ قُلُوبُهُمۡۖ
وَکَثِیرࣱ مِّنۡهُمۡ فَـٰسِقُونَ }[سُورَهُ الحَدِیدِ: ١۶]
چه مشفقانه مربی و صاحب مهربان مان زنگ خطر را برای ما به صدا در می آورد تا شامل کسانیکه به این بلا و بیماری دچار شدند نگردیم
طبیعت انسان اگر رشد نکند و تغذیه نشود به روز مرگی دچار می گردد. وقتی زمان طولانی با یک روش بگذرانیم و زنگ خطرها را توجه نکنیم، همه چیز برای ما عادی می گردد قلبمان سخت می گردد و پذیرای هیچ سخن خیر و دلسوزانه نیست!
یارب به تو پناه می بریم از قلبی که خشوع و فروتنی نداشته باشد چرا که دیگر با یاد تو اشکی در چشممان جاری نمی گرددو در نتیجه دعایمان هم مقبول درگاهت نمیگردد. والله أعلم بالصواب
قسمت نهم: نهی از طرفداری از خیانتکاران جهان (وَلَا تَکُن لِّلۡخَاۤىِٕنِینَ خَصِیمࣰاَ)
ولاتکن
آیه ۱۰۵ سوره نساء به موضوع امروز جامعه اشاره دارد
خطاب آیه در وهله اول به رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم است و در مرحله بعد به همه ما مسلمانان خصوصا” مسئولین و رهبران، قاضیان و شاهدان، امامان جمعه و جماعات، معلمین و نویسندگان و سخنوران و هر آنکه توانی در رهبری افکار جامعه دارد بالاخص اصحاب رسانه و مسوولین شبکه های اجتماعی!!!
ولاتکن
خداوند با تاکید به ما یادآوری می کند که قران کلام الله از جانب الله بر رسول الله است.
{ إِنَّاۤ أَنزَلۡنَاۤ إِلَیۡکَ ٱلۡکِتَـٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِتَحۡکُمَ بَیۡنَ ٱلنَّاسِ
آری این کتاب برنامه سعادت تضمینی بشریت است. برنامه ای که ذرهای در آن ظلم و ناحقی وجود ندارد بلکه حق و حقیقت است چرا که از جانب خالق ما که وجودش کمال مطلق است و از گذشته و حال و آینده ما خبر دارد آمده است.
بِمَاۤ أَرَىٰکَ ٱللَّهُۚ وَلَا تَکُن لِّلۡخَاۤىِٕنِینَ خَصِیمࣰا }[سُورَهُ النِّسَاءِ: ١٠۵]
آری این کتاب قانون اساسی سعادت بشریت است. تا بوسیله آن در طول تاریخ و زندگی روز جوامع بشریت بین مردم حکم شود.
چه زیبا الله به پیامبرش دستور می دهد بر اساس قران حکم و قضاوت کند و مدافع خائنان نباشد. خائنانی که اعمال ناشایست خود را از مردم پنهان میدارند در صورتی که از دید الله نمیتوانند پنهان باشند.
خواهر و برادر مؤمن و آزاده مواظب باشیم در این دنیای هزار رنگ، فریب خائنان نخوریم و حق را وارونه نشان ندهیم قران آیینه تمام نمای ما تا روز قیامت است.
یارب قضاوتهای اشتباه ما و طرفداری از خیانتکاران تاریخ بشریت را ببخش و توفیق خالصانه نصیبمان کن تا قضاوت برحق داشته باشیم و طرفداری تعصب گونه را کنار بگذاریم چون خودت به ما یادآور شدی که:
{ وَٱسۡتَغۡفِرِ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ غَفُورࣰا رَّحِیمࣰا }[سُورَهُ النِّسَاءِ: ١٠۶]
والله أعلم بالصواب
قسمت دهم: نهی از غفلت (وَلَا تَکُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِینَ)
ذکر و یاد الله*
چگونه؟ کی؟ چرا؟
ولاتکن
آیا دوست داریم همیشه بیدار باشیم و به خواب غفلت فرو نرویم؟
مطمئنا ” هیچکس دوست ندارد در گروه غافلین قرار بگیرد.
چکار کنیم که همیشه دلی بیدار داشته باشیم؟
خداوند چقدر دقیق تمام نیازهای اساسی را به ما بندگان آموزش میدهد:
در وهله اول به رهبر و الگوی ما آموزش میدهد که او قولی و عملی به ما منتقل کند. و ما هم شایسته است که خود عامل به آن باشیم تا بتوانیم الگوی خوبی برای اطرافیان و مخاطبان خود گردیم. { وَٱذۡکُر رَّبَّکَ فِی نَفۡسِکَ تَضَرُّعٗا وَخِیفَهٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَکُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِینَ } اعراف:۲۰۵ واذکر: یادآوری کن به یاد داشته باش، بیدار باش ! به یاد چه کسی؟
واذکر ربک ، پروردگارت، آری پروردگار مهربانت که خالق و رازق و همه کارهی توست.
چگونه؟ فِی نَفۡسِکَ تَضَرُّعٗا وَخِیفَهٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ
از درونمان بجوشد. یادآوری که از عمق وجود ریشه بگیرد. و بر زبان حال و قال ما جاری گردد. طوری که کاملا تسلیم محض او گردیم، تسلیمی همراه با اختیار و لبریز از محبت و عظمت الله، تسلیمی از روی شوق و آگاهی نه از روی تقلید و ذلت و خواری!
و با صدایی میان صدای بلند و آهسته تا درس اعتدال بگیریم.
چه موقع؟ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ
ذکر و یاد الله در هر روز وشبمان بعنوان غذای اساسی روحمان نیاز داریم.
چرا؟ “وَلَا تَکُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِینَ”
تا از ضرر وزیان غافلان بدور باشیم. و همراه و همگام با آنها نگردیم. وای به روزی که از یاد خالق و رازق و حامی و یار و یاور خود غافل شویم!!!
خداوند دوست دارد ما به ویژگی های فرشتگان که کاملا” در تسبیح و تقدیس اویند آراسته گردیم. تکبر و گرند کشی را کنار گذاشته و تواضع و فروتنی را پیشه خود سازیم. یارب توفیق مان ده تا همواره ذاکر واقعی درگاه تو بوده و پشتیبانی ترا به همراه داشته باشیم و از گروه غافلین دور گردیم! والله أعلم بالصواب
قسمت یازدهم: نهی از همراهی با کافران ( ولاتکن مع الکافرین)
ولاتکن مع الکافرین ( نهی از زبان پیامبر نوح علیه السلام خطاب به پسرش) هود۴۲
آیه ۴۲ هود به جریان دعوت نوح علیه السلام می پردازد که بعد از ۹۵۰ سال دعوت الی الله و اجابت تعداد اندکی از دعوت شدگان، سرانجام عذاب الهی محقق شد. از جمله افرادی که تقدیر الهی بر این بود تا از جمله عذاب شدگان باشند همسر و پسر پیامبر نوح بود!
آری چقدر سخت است که پدری دلسوز صحنهى هلاک شدن پسرش را با چشم خود ببیند. نوح هم بشر و از جنس ما انسانها بوده و همهی احساسات و عواطف پدری داشته ولی تحملش هزاران برابر ما بود. او که بندهی برگزیده الله بود، بعد از یک عمر دعوت و دلسرد نشدن از آن، سرانجام شاهد هلاکت قومش و زن و پسر خودش که از جمله کافران گشته و دعوتش را رد کرده بودند، بود.
آن وقت که برای آخرین بار در نهایت رحم و دلسوزی پدرانه از پسرش میخواهد به جمع مومنان و نجات یافتگان برگردد.
یَـٰبُنَیَّ ٱرۡکَب مَّعَنَا وَلَا تَکُن مَّعَ ٱلۡکَـٰفِرِینَ
انسان مومن هیچوقت از دعوت به حق ناامید و خسته نمیشود. چون نمیداند در آخرین لحظات چه نتیجهای در بر داشته باشد.
شایسته است والدین عزیز و مربیان و دعوتگران مهربان، دلسوزانه و خالصانه افراد تحت پوشش خود را به طرف حق، دعوت کنند و از آیندهی خطرناک پشت کردن به الله و دستورات سعادت بخش او، آنها را آگاه گردانند همانطور که پیامبر نوح علیه السلام در جواب پسرش که گفت به کوه پناه میبرم تا غرق نشوم فرمود:
{ قَالَ سَـَٔاوِیۤ إِلَىٰ جَبَلࣲ یَعۡصِمُنِی مِنَ ٱلۡمَاۤءِۚ
قَالَ لَا عَاصِمَ ٱلۡیَوۡمَ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَّهِ إِلَّا مَن رَّحِمَۚ
وَحَالَ بَیۡنَهُمَا ٱلۡمَوۡجُ فَکَانَ مِنَ ٱلۡمُغۡرَقِینَ }[سُورَهُ هُودٍ: ۴٣]
یارب همه ما و جوانان عزیزمان را از کبر و غرور و وساوس شیطان و شیطان صفتان، محفوظ بدار تا سخنان حق دعوتگران مخلصت را بشنویم و در زندگی به آن عمل کنیم! والله أعلم بالصواب
قسمت دوازدهم: نهی از غمگینی از مکاران جهان (وَلَا تَکُن فِی ضَیۡقࣲ مِّمَّا یَمۡکُرُونَ)
غمگین و دلتنگ مباش
پدر و مادر عزیز! مربی و دعوتگر دلسوز!
حتما خیلی وقتها پیش آمده که در جمع خانواده یا کلاس و مسجد و یا جمع دوستانه بحث از روز قیامت باشد و افرادی سریع موضع بگیرند و به دلایل بی اساس آن را رد کنند و قیامت و زنده شدن دوباره و حساب و کتاب را به باد مسخره بگیرند!!
همچنین احتمال دارد شما را متهم به کهنه اندیشی کنند ولی ناراحت نباش همانطور که خداوند به رسول مکرمش فرمود: { وَلَا تَحۡزَنۡ عَلَیۡهِمۡ وَلَا تَکُن فِی ضَیۡقࣲ مِّمَّا یَمۡکُرُونَ }[سُورَهُ النَّمۡلِ: ٧٠]
شاید این سؤال پیش بیاد چگونه میتوان در قبال انکار حقایق و تهمت دروغگویی، و همچنین مکر و حیله های آنها برای اذیت و آزار بی تفاوت بود و حزن و اندوه را رها کرد؟
طبیعی است که چیز راحتی نیست. چون خداوند به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم دلداری می دهد که از تعامل نادرست آنها حزن واندوه بخود راه نده و از نقشه های که می کشند و مکر و حیله ها دلتنگ نشو!
چرا؟ چون خداوند از تمام نقشه ها ی پنهانی و آشکار دشمنان آگاه است و او برای ما کافی است. ما وظیفه دعوت بسوی حق با بهترین روش بر عهده داریم. مخاطبان چه برداشت و موضعیگری داشته باشند به ما مربوط نیست و نتیجه را به الله که شاهد و ناظر بر کار ماست می سپاریم. و او برای ما کافیست چرا که فضل و رحمتش بر ما زیاد است. و هیچ اقدام ما بی جواب نخواهد ماند.
یا الله یا کریم به لطف و کرمت شربت صبر و آرامش برهمه ی والدین، مربیان و دعوتگران عزیز بنوشان تا در میدان دعوت به حق، کاسه صبرشان لبریز نگردد و میدان را خالی نکنند. والله أعلم بالصواب
قسمت سیزدهم: نهی از شرک (وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ)
{ قُلۡ أَغَیۡرَ ٱللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیࣰّا فَاطِرِ ٱلسَّمَـٰوَ ٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَهُوَ یُطۡعِمُ وَلَا یُطۡعَمُۗ قُلۡ إِنِّیۤ أُمِرۡتُ أَنۡ أَکُونَ أَوَّلَ مَنۡ أَسۡلَمَۖ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ }
[سُورَهُ الأَنۡعَامِ: ١۴]
درآیه ۱۴ سوره انعام رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم میفرماید: که من مامور به تسلیم در برایر خالقم هستم، آن خالق یکتائی که در خلق و امر یگانه است. در ذات و صفاتش هیچگونه نقصى وجود ندارد و کمال مطلق از آن اوست.
و اما ما در چه وضعیتی قرار داریم؟ آیا غیر الله را ولی خود قرار میدهیم؟ آیا ترس از غیر الله در دل ما لانه کرده و امیدمان به غیر اوست؟!
چه ولی و وکیلی بهتر و کاملتر از الله در جهان هستی پیدا می شود؟
چه کسی شایسته تر از آن است که آسمانها و زمین و تمام موجودات بین آنها را آفرید؟
آیا شایسته است به کسی دل ببندیم که خود مخلوق ضعیفی بیش نیست و هر آن در معرض نابودی است؟!
کدام قدرت و پادشاه یارای قد علم کردن در مقابل مالک الملوک را داراست؟ سرنوشت فرعون با آن همه ادعا و قدرت پوشالیاش به کجا ختم شد؟
چرا ما ترس وامیدمان متوجه غیر الله باشد؟!
چرا به کسی دل نبندیم که قدرت و رحمت مطلق جهان است؟ شاسیته است ما برکسی توکل کنیم و استمداد بطلبیم که هیچ نیازی به ما ندارد بلکه تمام نیازهای ما را برآورده میسازد؟
ما انسانها درطول تاریخ متاسفانه شاهد دلبستن به قدرت های کاذب دنیا هستیم!و ذلتهای ناشی از آن در جوامع انسانی شاهدیم. وقتی نتوانیم از حق خود دفاع کنیم و ترس گفتن حق داشته باشیم جز زندگی ذلت بار چیزی عایدمان نخواهد بود.
یارب توحید ناب و خالصت نصیب مان گردان تا با استعانت از خودت از تمام مظاهر شرک دوری کنیم و جز تو به کسی متوسل نشویم چرا که تنها تو درمان همه ى دردهای مایی ولا غیر! والله أعلم بالصواب
قسمت چهاردهم: نهی از شک و تردید در آیات قران (فلا تکونن من الممترین)
{ فَإِن کُنتَ فِی شَکࣲّ مِّمَّاۤ أَنزَلۡنَاۤ إِلَیۡکَ فَسۡـَٔلِ ٱلَّذِینَ یَقۡرَءُونَ ٱلۡکِتَـٰبَ مِن قَبۡلِکَۚ لَقَدۡ جَاۤءَکَ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُمۡتَرِینَ }
لحظه ای درنگ کنیم و در دستورات و اخبار قران که تابحال شنیده و خواندهایم، تفکر کنیم.
از خود بپرسیم آیا تمام آیات بدون استثناء قبول داریم؟
آیا همه اوامر و نواهی خداوند که در قران آمده به یقین باور داریم که سخنان خداوند بلند مرتبه است هرچند اجرای همه دستورات آن برای ما آسان نباشد؟!
ممکن است بعضی از ما در بعضی مواقع به حکمی از قران شک کنیم، راهکار چیست؟
آیا شایسته است که بدون تلاش و پیگیری منتظر باشیم تا مثلا ” به ما الهام شود یا خوابی در تائید آن ببینیم یا لازم است تحقیق کنیم و بپرسیم و مطالعه عمیق داشته باشیم؟
شاید ما منظور از آن بخش از آیات مربوطه را درک نکرده باشیم و با تفسیر روان یکی از مفسرین راحت برای ما قابل هضم گردد.
شک راهی برای رسیدن به یقین است نه اینکه در آن بمانیم و شک خود را تبدیل به انکار و تکذیب کنیم!
شیطان و سربازان تابعش همواره برای ایجاد شک در قلب انسانها نسبت به آیات قران و منابع مورد تحقیق، ماهرانه در تلاش هستند! خصوصا در این دوره زمانی که انتقال معلومات بسیار بالاست.
بنابراین لازم است تلاش کنیم، قبل از رفتن به سرای آخرت،
اگر شک و تردیدی نسبت به قران و حقایق آن در دل داریم، با تحقیق و پژوهش و دعاء برای رسیدن به یقین، نهایت دقت و حساسیت را داشته باشیم تا در دیدار با پروردگار مهربان آن یار بی همتای خود، کارنامهای با مهر یقین همراه داشته باشیم.
یا رب توفیق خالصانه نصیبمان گردان تا شک و تردید نسبت به حقایق دینت، از دلهایمان پاک گردد و قلبی مملو از یقین و ایمان راسخ به خودت و کتابهای مبارکت و رسولان مکرمت همراه با عمل صالح به دیدارت نائل گردیم! والله أعلم بالصواب
قسمت پانزدهم: نهی از دروغ شمردن آیات خداوند (وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلَّذِینَ کَذَّبُوا۟ بِـَٔایَـٰتِ ٱللَّهِ)
بدنبال آیه قبل، که بحث شک بود، اینجا بحث از تکذیب کنندگان آیات خداوند است!
چرا خداوند ما را از این کار منع میکند؟
چون پروردگار مهربان ما را بسیار دوست دارد و نمیخواهد از زیانکاران حقیقی گردیم. دوست ندارد بنده اش از سرمایه ضرر کند خسر یعنی ضرر از سرمایه!
یارب! شیطان را ناامید کن تا ما را به روز سیاه خسارت و ضرر از سرمایه نرساند.
در این دوران که حقایق علمی یکی پس از دیگری کشف گشته و می گردد و خواهد گشت، اگر انسان قلبی سلیم داشته باشد، و شیطان بر قلبش مسلط نگردیده باشد، خیلی راحت میتواند به حقیقت بودن قران پی ببرد. چون میداند همین حقایق در قرنها پیش بدون منشاء وحی، به هیچ وجه امکانپذیر نبوده حتی اگر از طرف نابغهی آن زمان بوده باشد. چه رسد که از طرف حبیبمان رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم که به تعبیر قران امی یعنی بی سواد بوده به ما رسیده است.
خواهر و برادر عزیز! دیر یا زود به ملاقات پروردگارمان خواهیم رفت. حتی یک کلمه از قران هم تکذیب نکنیم که خطر بزرگی را به جان خریدهایم.
چون خداوند متعال خودش محفوظ بودن قران را تضمین کرده است.
{ إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّکۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَـٰفِظُونَ }[سُورَهُ الحِجۡرِ: ٩]
یارب قلبمان را بر روی حقایق روشنت بگشا و همه ما را از گروه تکذیب کنندگان قران محفوظ بدار ! والله أعلم بالصواب
قسمت شانزدهم: نهی از شریک قرار دادن برای خداوند (وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ)
{ وَأَنۡ أَقِمۡ وَجۡهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفࣰا وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ }[سُورَهُ یُونُسَ: ١٠۵]
بازهم نهی از شریک قرار دادن برای ذات پاک پروردگار عالی مرتبه است. آنهم نهی از جانب خالق و رازقمان!
چقدر ما باید در مسیر انحراف کج شده باشیم که ترس و امیدمان به غیر الله باشد؟!
آیات زیادی در مذمت مشرکین و چگونگی افکار و رفتار آنها در قران وجود دارد.
معمولا هر کسی دوست دارد دیگری را به عقیده و تفکر و راه و روش خویش دعوت کند. این یک حس و تعلق خاطر طبیعی است.خواه بر حق باشیم یا ناحق !
اما آنچه بعنوان یک انسان عاقل، متفکر بدون تعصب شایسته است از آن تبعیت کنیم، مسیری است که آفرینندهی ما برایمان ترسیم نموده است. ما به تنهایی با عقل بشری قادر به ترسیم برنامه سعادتبخش نیستیم، چرا که تنها کسی نیازهای ما در زمان های مختلف و شرایط گوناگون میداند که خودش سازنده روح و جسم ماست. تنها اوست که به تمام زوایای وجودی ما آگاهی کامل دارد. بنابر این نه تنها هیچ بشری بلکه کل مخلوقات با هم نیز نخواهند توانست برنامهای جامع که خالی از نقص باشد، برای سعادت دو جهان انسانها بریزند!
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و همهی دعوتگران مخلص، ما را بسوی تبعیت از دستورات خالقمان دعوت میکنند نه دعوت بسوی افکار و روش خود!
ما تابع پیامبران، والدین، دعوتگران، معلمین و رهبران هستیم، مادامی که در راستای دعوت به دین الله باشند.
بنابراین نباید به کسانی که نه قدرت نفع رسانی دارند و نه ضرر، دل ببندیم یا بترسیم. خالصانه رو بسوی تنها معبود بر حق خود کنیم تا همواره وجدانی آرام و بی دغدغه داشته باشیم و بهشت دنیا را قبل از بهشت موعود تجربه کنیم. چرا که پیروی از یک فرمانروا آن هم فرمانروایی که کل جهان هستی تحت فرمان او هستند، بهتر و آسانتر و تضمین کننده سعادت دو جهان ماست، نه اینکه تابع فرمانروایان متعدد باشیم که خود مخلوقی ضعیف و پر از نقصی بیش نیستند!
یارب همانگونه که خلیل الله آن بزرگمرد توحید فرمود: اعتراف می کنیم که:
{ إِنِّی وَجَّهۡتُ وَجۡهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ ٱلسَّمَـٰوَ ٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ حَنِیفࣰاۖ وَمَاۤ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ } [سُورَهُ الأَنۡعَامِ: ٧٩] والله أعلم بالصواب
قسمت هفدهم: نهی از شریک قرار دادن برای خداوند (وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشرِکِینَ)
{ وَلَا یَصُدُّنَّکَ عَنۡ ءَایَـٰتِ ٱللَّهِ بَعۡدَ إِذۡ أُنزِلَتۡ إِلَیۡکَۖ وَٱدۡعُ إِلَىٰ رَبِّکَۖ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ }[سُورَهُ القَصَصِ: ٨٧]
در آخرین آیات ولا تکونوا هستیم و ختم کلام این آیات به حذر کردن از چند خدایی!
شاید خیلی از ماها تعجب کنیم چگونه در این عصر پیشرفته، کسی چنین فکری داشته باشد؟! الان که دنیای اطلاعات بسرعت هر چه تمامتر در اختیار انسانهاست. هر آنچه بخواهند در کمتر از ثانیه با یک جستجو در فضای مجازی می توانند کسب کنند. آیا در چنین برهه ای از زمان کسانی هستند که فکر کنند خداوند فرزند دارد؟! یا در امور جهان نیاز به کمک داشته باشد؟ یا اینکه فکر کنیم ارتباط با الله نیاز به واسطه دارد و ما به تنهایی قادر به ارتباط با خالق و پرورده خود نیستیم؟!
یا اینکه قبول داشته با شیم که خداوند آفریننده و میراننده است ولی فکر کنیم مثلا” شفای بیماری ما فقط در دست دکتر مجرب است یارزق و روزی ما فقط در فلان شرکت و یا کارمند شدن است. و هزاران نمونه از این مثالها در زندگی همه ما انسانها!
همه ما ضرورت دارد به زندگی خود برگردیم در فکر و عقیده و رفتار خود تجدید نظر داشته باشیم. شیطان با تمام وجود بسیار زیرکانه تلاش می کند از هر موقعیتی استفاده کند و ما را غافل و از مسیر اصلی خارج گرداند. مهمترین کارش دور کردن ما از جاده توحید است! او می داند و بسیار خوب می داند، بهترین گناه برای ما شرک است، به همین خاطر دوست دارد تمام و سوسه ها و سربازانش را با تمام امکانات موجود بکار گیرد تا فکر و قلب ما را از توحید ناب و خالص دور گرداند. و به انواع واقسام مدل های شرک آلوده گرداند.
تمام تلاش مادی و معنوی و عملی و فکری انسانها معمولا حول دو محور اصلی می چرخد: الف- جلب منفعت ب – دفع ضرر
شیطان هم برای رسیدن به اهداف شوم خود از این دو راه استفاده می کند! مشکل ما انسانها اینست که با وسوسه های جن و انس، بسیاری از مواقع بجای اتکا به الله که رحمن و رحیم و رب العالمین است، به مخلوقات الله تکیه می کنیم! و از معنی اصلی رحمت که جلب منفعت و دفع مضرت است غافل میگردیم.
یارب! یا رحمن ویا رحیم! ای کسی که آفریننده و روزی دهنده کل جهان آفرینش تویی! فکر و قلبمان را خالصانه متوجه خودت گردان و از وساوس شیطان و همدستانش محفوظ دار تا فقط فکر و عقیده امان با قران تغذیه گردد و تنها تو را معبود خود قرار دهیم چرا که همه معبودان جز تو باطل و از بین رفتنی هستند، فقط تو می مانی و حکم و فرمان از آن توست و برگشت همه ما بسوی توست نه کسی دیگر!
{ وَلَا تَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَـٰهًا ءَاخَرَۘ لَاۤ إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَۚ کُلُّ شَیۡءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجۡهَهُۥۚ لَهُ ٱلۡحُکۡمُ وَإِلَیۡهِ تُرۡجَعُونَ }[سُورَهُ القَصَصِ: ٨٨] والله أعلم بالصواب
فاطمه شاکری